Meesterlijke crime

De cover vertelt mij al dat ik dit boek vermoedelijk heel graag ga lezen. En dat is ook zo. Onmogelijk weg te leggen. Een pageturner van jewelste als je zoals ik houdt van psychologische misdaadverhalen. En dat door een boek dat al in 1909 voor de eerste keer werd uitgebracht en in 2023 door uitgeverij Houtekiet terug opgevist.

Waar gaat het over? De setting is een rustig hotel op een vakantie-eiland in Noorwegen. Het is het begin van de hete zomer en alles en iedereen ligt bijna onbeweeglijk door de hitte op de gazons. “We genoten allemaal van de absolute passiviteit. Zelfs de gedachten die nooit rusten, dommelden in.” Maar die lieflijke rust wordt verstoort wanneer drie mensen komen aangerend. Er is een lijk gevonden! Weg de loomheid! De ik-verteller blijkt ook de laatste geweest te zijn die de vermoorde houtvester Blinde levend heeft gezien. De commissaris van politie op het eiland is totaal niet geschikt voor dit soort zaken en er wordt een detective bij geroepen uit Kristiania. Asbjörn Krag is niet in dienst van de overheid en kan dus zijn eigen mensen en methoden gebruiken. Er gebeuren geheimzinnige dingen op het eiland. Zo zijn er de rammelende kettingen die tijdens de nacht van de moord zijn gehoord. En wat is er waar van het verhaal dat op het eiland de ronde doet over een ijzeren wagen die gehoord wordt op de nachten dat er iemand sterft. Genoeg om de detective bezig te houden. Tot zijn grote verbazing vraagt Asbjörn Krag aan de ik-verteller om hem te assisteren. Niet geheel tot diens genoegen want hij vindt de speurneus maar een raadselachtig man. Veel actie lijkt Krag immers niet te ondernemen. Het wordt allemaal nog veel ingewikkelder wanneer er een tweede dode wordt gevonden op precies dezelfde plaats als houtvester Blinde. Geruchten wijzen in de richting van de oude Gjaernaes hoeve en zijn bewoners, juffrouw Hilde en haar broer Carsten. De nacht dat hun vader verdronk op een vistocht werd immers óók de ijzeren wagen gehoord. Hoe vaker de ik-verteller meegaat met Krag hoe vaker hij ook slachtoffer lijkt te worden van de mysterieuze gebeurtenissen. Voetstappen in een bloemperkje onder zijn raam, de dode die voor zijn venster verschijnt, het jaagt hem allemaal de stuipen op het lijf. ‘De vermoorde houtvester Blinde was precies even lang als ik. De dode had vannacht voor mijn raam gestaan.’ Door al die spanning gaan angst en fantasie met de ik-verteller op de loop en wanneer het weer kouder wordt en de zomerdagen korten is het misschien tijd om weer naar huis te gaan. Stilaan komt de afloop in zicht, op een scherpe en meedogenloze wijze zal Asbjörn Krag er in slagen om de moordenaar zichzelf te laten beschuldigen.

Wanneer Krag in het verhaal verschijnt moet ik meteen aan Agatha Christie denken. Net als Poirot is Krag een intelligente en ijdele ‘gentleman detective’. Hij is niet echt fysiek actief. Geen geloop van hot naar her, geen gezoek naar achtergebleven sigarettenpeukjes of andere bewijzen, maar wel het gebruik van deductie en vooral mensenkennis. En dat was nieuw in de misdaadroman. Het boek verscheen in 1909 waar Agatha Christie pas in 1926 deze truc zou toepassen in haar The murder of Roger Acroyd zo lees ik in het nawoord van Mark Cloostermans. Een nawoord dat dit boek plaatst in ruimte en tijd en veel duiding geeft over opbouw en personages. Het geeft het boek een meerwaarde die onontbeerlijk is. Pas te lezen nadat je het verhaal uit hebt dus.

Een groot deel van de charme van dit verhaal zit hem in de taal en de sfeer. Voor de hedendaagse lezer vraagt het wel een beetje aanpassing. We zijn immers niet meer gewoon aan de traagheid van net na het begin van de twintigste eeuw. Hier worden vrouwen nog beschermd tegen gruwelijke gebeurtenissen, zijn de mannen nog daadkrachtig en is hoffelijkheid nog de norm. Stein Riverton is een meester in het scheppen van sfeer. Zijn uitvoerige beschrijvingen van de omgeving en het weer laten het verhaal het ritme volgen van een voorbijgaande zomer, geven de huiver weer als het geluid van de ijzeren wagen wordt gehoord of als ‘de dode verschijnt’. Het is vooral smullen van de psychologische aanpak van Asbjörn Krag. De manier waarop hij er in slaagt om de spanning op te bouwen houdt mij in zijn greep tot hij er uiteindelijk in slaagt om de moordenaar in een hoek te drijven. En dat laatste is bijna letterlijk te nemen. Zien we in het begin van het verhaal nog groepen mensen ‘Wij mannen vertrokken meteen, half lopend, half rennend, en recht voor ons uitkijkend. De vrouwen dachten even na, maar volgden toch op een afstandje.’ dan krijgen we op het einde nog slechts twee à drie personen tot er tenslotte nog één overblijft.

In het nawoord lezen we dat Stein Riverton de pseudoniem is van Kristoffer Elvestad Svendsen die zijn werk als schrijver los wou koppelen van zijn werk als journalist. Op dertig jaar tijd schreef hij 98 boeken waarvan De ijzeren wagen de bekendste is. Dat uitgeverij Houtekiet een serie ‘Crime Classics’ uit gaat brengen die nog niet in het Nederlands beschikbaar waren, valt alleen maar toe te juichen. Dat ze als eerste hiervoor De ijzeren wagen kozen geeft hoge verwachtingen voor de volgende in de reeks. Ik ben alvast fan.