Confronterende literatuur, maar zo mooi
De laatste jaren verschijnen er regelmatig vertalingen van de Noorse Tarjei Vesaas (1807-1970). Ik ben na het lezen van De boot in de avond, Het ijspaleis & De vogels onvoorwaardelijk fan geworden. Er zijn er maar weinigen die er in slagen om op zo’n sublieme wijze dreigingen en mentale druk te verwoorden in een taal totaal ontdaan van de nodige ballast maar die je recht in het hart treft.
Als ik aan Noorwegen denk dan zie ik mooi felgekleurde huizen aan fjorden. Ook ‘het hoofdpersonage’, althans voor mij dat geen personage is maar een schuur in De kiem is rood. Rood van huivering, rood van schaamte, rood van bloed, rood van een mensenoffer. Die schuur die permanent aanwezig is in het verhaal dat zich afspeelt op een groen eiland in het hoge noorden, een paradijselijk eiland niet nader benoemd, was voor mij de belichaming van het alomvattend oog dat toeziet en tot orde roept. Ik kan het moeilijk anders uitleggen. Dit verhaal heeft een diepe indruk gemaakt op mij. Het verhaal start in de varkensstal van die rode schuur op de boerderij van Karl Li. Terwijl een zeug haar jongen baart, komt een vreemdeling op het eiland aan, Andreas Vest, een nerveuze man die psychische problemen heeft na een ernstig arbeidsongeval. Niemand weet wie hij is en de eilandbewoners, die leven in een kleine, evenwichtige gemeenschap, staan sceptisch tegenover hem. Met de komst van deze mentaal onstabiele vreemdeling op het eiland wordt het evenwicht plotseling verstoord. Het is net of er iets ontploft terwijl die vreemdeling aan wal komt raken de twee zeugen, mede door de komst van de ‘koeiensmid’ die de mannelijke biggetjes moet castreren, na het baren in een wilde razernij en gaan elkaar op een waanzinnige wijze te lijf. De razernij slaat over en uit stress eet de andere zeug haar eigen jongen op. Het is alsof Versaas hier al een voorbode geeft van wat er gaat gebeuren, ongecontroleerde vernietigingsdrift. De rode schuur is de plaats van dit dierlijk verdict.
Dit verschrikkelijke schouwspel wordt gadegeslagen door er een vreemde toeschouwer, Andreas Vest. Hij is, ‘op zoek naar een plek die hem kan genezen’ na een dooltocht doorheen het land op dit eiland aangemeerd. Hij kijkt, reageert niet, draait zich om en wandelt verder. Als hij dan de mooi jonge Inga, Li’s dochter tegemoet loopt het fout in zijn hoofd. Heel erg fout en Inga blijft levensloos achter met de stengels van haar geplukte bloemen in haar hand.Niemand twijfelt eraan dat die vreemdeling de dader is. De ontzetting in deze rustige gemeenschap is groot en de roep naar wraak barst los. Aangewakkerd door Rolv de broer van Inga barst een wilde achtervolgingstocht uit doorheen dat mooie eiland. Andreas wordt ingehaald in de boomgaard van Li, nabije rde ode schuur. Hij overleeft het niet. Vesaas schrijft: “Van de man die ze te lijf gingen werd geen enkele kreet gehoord. Maar nu werd hij geofferd. Hij bloedde op de wortels van de fruitbomen.” En de rode majestueuze schuur van de boerderij Li is nabij en ziet toe.
De ontlading is groot en het ongemak van deze collectieve wandaad zindert na, ze maakt iedereen bang die kennismaakte met de woede die opborrelde uit de krochten van hun ziel. Ze herkennen zichzelf niet meer. Het is de ronddolende Kari Ness die niemand graag tegenkwam, weduwe die haar man en twee zonen verloor op zee, die iedereen naar de rode schuur stuurt. Voor boetedoening. De rode schuur zuigt iedereen op en gedurende de nacht trachtten ze in het reine te komen met zichzelf, ieder naar zijn eigen mogelijkheden. Maar het zijn bovenal Rolv en zijn koppige vader die dat mentale gevecht moeten aangaan. Zij moeten die misdaad erkennen.
Op sublieme wijze laat Tarjei Vesaas, een van de belangrijkste Scandinavische schrijvers van de twintigste eeuw, zien hoe woede en groepsdynamiek menselijk handelen primitief en dierlijk kunnen maken. Hij wordt beschouwd als een van de grootste Noorse dichters en romanschrijvers van de twintigste eeuw. Mij raakte hij terug diep vanbinnen.
