Dit is verplichte literatuur voor alle Reuzegommers en hun ouders

Toen ik De kiem van Tarjei Vesaas, een boek uit 1945, begon te lezen wist ik niet waaraan ik mij moest verwachten. Het verhaal speelt zich af op een paradijselijk eiland. Via een dramatische scène die zich in de varkensstallen van een boerderij afspeelt komt Tarjei Vesaas bij de werkelijke thema’s van het boek: groepsdynamiek, schuld en boete.

Kan een boek nog actueler zijn dan dit boek?
Ik kon mij tijdens het lezen van het boek niet onttrekken aan de ondertussen vertrouwde maar priemende blik van Sanda Dia*. Door het lezen van het boek voelde ik beter de twijfels en de worstelingen die de radeloze ouders van zowel slachtoffer als daders in dit drama meemaken. En ik ga ervan uit dat die verwarrende gedachten ook voor de daders zelf gelden.

Tarjei Vesaas toont aan dat het gedrag van mensen nauwelijks boven dat van dieren uitsteekt en dat woede en groepsdynamiek in staat zijn om ons menselijk handelen primitief en dierlijk te maken.
Op het paradijselijk eiland leidt een klopjacht op iemand die aan een posttraumatisch stresssyndroom lijdt, tot moord. Na de moord komen de eilandbewoners tot het inzicht dat ze allemaal aan het drama bijdroegen. Ze komen samen in de rode schuur, de grootste boerderij van het eiland, om collectief boete te doen.
Daar laat Tarjei Vesaas de vader zeggen dat hij het gedrag van zijn zoon, die de fatale doodslag gaf, niet kan, niet wil en ook niet mag begrijpen. Maar diezelfde vader stelt zijn zoon wel gerust. Hij zegt dat hij hem zal omringen en beschermen en dat zijn thuis een kring om hem heen zal zijn. Hij waarschuwt hem om die kring niet te verbreken omdat er dan nog meer ongelukken komen.

Tarjei Vesaas voegt goedgekozen personages toe. Kari Ness, een Cassandra-achtige weduwe, wekt het geweten van de eilandbewoners op terwijl Haug en Dal wakend hun onschuld proberen af te kopen.
Uiteindelijk geeft Tarjei Vesaas hoop aan al wie bij het drama betrokken is. Dit doet hij onder ander via de zwangere Gudrun. Hij laat haar opstaan uit de smeulende resten en haar zwangerschap aankondigen. Even later benadrukt ze aan de gemeenschap dat alles door zal gaan. ‘Het eiland is nog even groen’ zegt ze. En inderdaad, na de collectieve boetedoening was het eiland nog groen.
Tarjei Vesaas verwoordt het als volgt: ‘De boomgaard van Karl Li was nog even weelderig en rijk. Alleen zijzelf waren ten val gekomen. Diep gevallen. Maar vervolgens had je weer de kracht om te staan. Er moest een kiem in het stof hebben gelegen. Zodat je opstond. Je ogen werden helder, zodat je zag hoe gestaag dat wat grotendeels leven en dood bepaalde, zijn baan volgde. Weldra zou de zon hier weer zijn, en het gras en de bladeren waren groen.’

Dit boek dwingt je om traag te lezen zodat je de gedachtegang van Tarjei Vesaas kan laten doordringen. Het helpt je om drama’s als dat van Sanda Dia te plaatsen. Het is bovendien een prachtig bewijs dat fictie in staat is om onze denkbeelden te verruimen en te beïnvloeden. Dit boek zou niet alleen verplichte schoolliteratuur en ouderliteratuur moeten zijn maar vooral verplichte literatuur voor alle Reuzegommers.

*Sanda Dia (20) overleed begin december 2018 na een doop bij de Leuvense studentenclub, Reuzegom. Zijn dood, de details die daarover bekend raakten en de uitspraak in het proces hebben heel wat commotie en verontwaardiging teweeggebracht.