Terugkeer naar Piemonte: de kracht van de maan en van het vuur bleven onveranderd

De maan en het vuur is Cesare Pavese’s laatste (en beste?) roman. Hij schreef het boek in het najaar van 1949. Minder dan een jaar later koos de toen 41-jarige schrijver voor zelfdoding. En dit op het toppunt van zijn roem, terwijl hij nog maar pas met de belangrijkste Italiaanse prijs was gelauwerd (de Premio Strega).

De auteur

Cesare Pavese werd in 1908 geboren in Santo Stefano Belbo, een dorpje in de Noord-Italiaanse regio Piemonte. In 1935 werd hij wegens zijn vermeende antifascistische houding verbannen naar Brancaleone, het dorpje in de punt van de Italiaanse laars.
De vader van Pavese was kanselier aan de rechtbank in Turijn. Gedurende de wintermaanden woonde het gezin in de stad, maar ’s zomers vertrokken ze naar Santo Stefano Belbo, waar ook Cesare Pavese’s vader was geboren. Turijn werd de stad waar de schrijver het grootste deel van zijn leven woonde en waar hij ook overleed.

De maan en het vuur

In 32 korte hoofdstukken krijgen we een rauw beeld van de geboortestreek van Pavese, het ruwe Piemontese platteland. Een man komt na twintig jaar terug uit Californië en herinnert zich het harde vooroorlogse (over)leven op de boerderijen tussen de wijngaarden. Zijn ouders heeft hij nooit gekend en hij werd door boeren als werkkracht “geadopteerd”. Hij besefte dat hij “niemand” was en is naar Amerika vertrokken, waar hij fortuin maakte.

In twintig jaar is er weinig veranderd, merkt de verteller – of toch? Met zijn enige vriend die nog in leven is, de arme Nuto, bezoekt hij de plekken uit zijn kindertijd. Als hij hoort over de woeste oorlogsgeschiedenis – een verhaal van verraad en represailles – komt hij er achter dat het verleden nog steeds doorwerkt in het heden, en tussen hem en Nuto in is komen te staan.

Pavese schetst in lyrische taal portretten van de boeren en hun dochters, van de notabelen, van de pastoor en de andere personages. Hij probeert het mysterie te ontrafelen en te ontdekken wat voor wreeds er onder de fascisten en onder de Duitse bezetter is gebeurd. En wat met de partizanen, de communisten? Daarover wordt gezwegen tot de graven van de slachtoffers vanzelf bloot komen te liggen, letterlijk.

De opdracht in zijn laatste roman richt Pavese aan zijn jeugdvriend Pinolo Scaglione: Voor Pinolo – wellicht het laatste wat ik ooit over hem zal schrijven – met excuses voor de ‘verzinsels’. Pinolo Scaglione heeft model gestaan voor het personage Nuto in De maan en het vuur. Tot aan zijn dood was Pavese bevriend met Scaglione, de timmerman en muzikant die zijn hele leven in Santo Stefano bleef wonen. Deze vriendschap maakte het voor Pavese mogelijk om vat te krijgen op het leven in de Piemontese heuvels. Gebaseerd op al deze elementen kunnen we stellen dat De maan en het vuur toch deels autobiografisch geïnspireerd is.

Pavese schreef een magistrale roman waarvan de thema’s – driekwart eeuw later – nog zeer actueel blijken. Het is goed dat deze roman – of liever de vertaling van 1984 – is opgefrist en heruitgegeven. Bij de uitgave van 2024 schreef literair vertaler Emilia Menkveld een uitgebreid en verhelderend nawoord.

Citaten

“(…) maar een feit is het dat alle akkers waar aan de rand een vreugdevuur werd ontstoken een sappiger krachtiger oogst opbrachten.
‘Maar Nuto,’ zei ik, ‘dat gelooft zelfs Cinto niet. (…)
‘Geloof je soms ook in de maan?’
‘De maan,’ zei Nuto, ‘daar moet je wel in geloven. (…)
En toen legde Nuto me heel kalm uit dat alleen wat kwaad sticht bijgeloof is, dat als iemand de maan en de vreugdevuren gebruikt om de boeren te bestelen en ze in het ongewisse te laten, dan was hij de onwetende en zou hij op het plein gefusilleerd moeten worden. Maar ik moest weer landarbeider worden voordat ik iets mocht zeggen.”
(pag. 60-61)

“Misschien is het beter zo, is het beter dat alles opgaat in een vreugdevuur van droog gras en dat de mensen opnieuw beginnen.”
(pag. 164)