Een echo van Dostojevski
De man die zijn haar kort liet knippen is een boek waarvan velen de titel feilloos kunnen citeren. Net zoals het begrip magisch realisme dat met de auteur, Johan Daisne, verbonden lijkt. Gent, augustus 1946 prijkt onder de laatste bladzijde. Het boek werd verfilmd door André Delvaux in 1965. Generaties scholieren kennen het werk van de Gentse schrijver van De trein der traagheid, dat als Un soir, un train, ook door André Delvaux werd verfilmd. Maar is het boek om al die redenen gedateerd?
De man die zijn haar kort liet knippen vergelijken met een werk van de grote Russische schrijver Dostojevski, zou het boek net iets teveel eer aandoen. Maar toch doet de roman sterk denken aan een van de vuistdikke werken van de Russische schrijver. Door de meedogenloze psychologische uitrafeling, de ellenlange zinnen en door de onderliggende morele vraag. Heeft een mens het recht zich boven de medemens te stellen. Als was hij God. Overigens verwijst Johan Daisne meer dan eens naar de Russische schrijver. Ziet hij zichzelf en zijn tegenspeler Fran als ‘een broer en zuster uit Dostojevski’.
Vanuit een psychiatrische voorziening schrijft Govert Miereveld een lange brief waarin hij het relaas doet van de voorbije tien tot twintig jaar. En dan vooral van de dag waarop Fran, een van zijn leerlingen, tijdens een afscheidsfeest voorgoed weggaat van school. Tot de noodlottige avond waarop de vroegere leraar haar na tien jaar terugziet. Fran is ondertussen een bekende actrice geworden. Na de voorstelling zien de twee elkaar op haar hotelkamer terug.
Govert, een overgevoelig mens, die voor zijn leerlinge een jarenlange passie koesterde, schiet de jonge vrouw die avond neer. Of gebeurde dit allemaal maar in zijn verbeelding? Is de man finaal gecrasht en kon hij geen onderscheid meer maken tussen fantasie en werkelijkheid?
De naam Govert, een afkorting van Godfried, net zoals de familienaam Miereveld, zijn een metafoor. Op het einde van zijn verhaal noemt de directeur Govert namelijk Godfried. Tegelijk bevestigt hij door het woord ‘inderdaad’ dat Fran nog leeft en het hele gebeuren zich in de verbeelding van de patiënt zou hebben afgespeeld. Govert kan vrede vinden in God. Miereveld verwijst naar het eindeloze gepieker, de zelfontleding die hem parten speelt.
Ook de haartooi wordt in het boek als metafoor gebruikt. Net zoals in Der Tod in Venedig van Thomas Mann, wil Govert Miereveld er bij het afscheidsfeest jong en vitaal uitzien. Op het einde van zijn lange bekentenis, wanneer hij de schamelheid van zijn bestaan aanvaardt, is Godfried kaal geschoren.
