Ivo De Kock
Leestip van Ivo De Kock
“Je hoeft geen boeken te verbranden om een cultuur te vernietigen,” schreef Ray Bradbury, “mensen aanzetten te stoppen met lezen volstaat.” Passie voor boeken kan dan ook nooit aanstekelijk genoeg werken. Wat ons mateloos fascineert is de manier waarop creatieve schrijvers via fictie en non-fictie de wereld een vervormde spiegel voorhouden, waarin de tijdsgeest en de emoties van het individu elkaar beïnvloeden.

De cerebrale detectiveverhalen van dichter Fernando Pessoa

28 december 2020

“Feiten zijn twijfelachtige zaken,” zegt meester-speurder Abílio Quaresma in Fernando Pessoa’s De ontraadselaar, “tegen argumenten is geen feit bestand.” Sterdetective en betweter Quaresma is een voormalig arts en verwoed puzzelaar die wat slordig en onverzorgd oogt maar bijzonder scherp uit de hoek komt telkens hij “argumenten komt brengen” aan de afdeling Misdaadzaken.

Al verkiest hij speurders en verdachten te ontvangen in zijn huurkamer, met sigaren en drank geïnstalleerd in zijn leunstoel. Om dan achteruit gezakt een ingewikkelde ‘zaak’ te fileren. Quaresma lost misdaden en mysteries immers niet op door te speuren naar aanwijzingen of bewijsmateriaal maar door verklaringen en onderzoeken te analyseren. Niet zonder daarbij bespiegelingen over de human condition te serveren aan zijn ‘publiek’. De detective is niet voor niets het alter ego van de schrijver.

Alles draait zowel voor de ontraadselaar als voor de schrijver rond hun geest, verstand, intellect. In hun hoofd ontleden ze de geest van een misdadiger, het ontstaan van een misdaad en de afwikkeling van een onderzoek. In zijn voorwoord geeft Pessoa aan dat hij de redenering van Quaresma omstandig uit de doeken doet omdat anders sommige gevallen “zouden worden verminkt wat de feiten en verzwakt wat de ontraadseling betreft als we het bij een soort samenvatting zouden laten.”

De intellectuele activiteit van de ontraadselaar wordt zowel met arrogantie en superioriteitsgevoel als met humor en zelfrelativering verbonden. De rechter-commissaris vat het na een lange quasi-monoloog van Quaresma perfect samen: “Ik weet niet goed of ik geluisterd heb naar de redenering van een mens of naar de uiteenzetting door een mens van het resultaat van het werk van een redeneermachine.”

Het ontraadselen staat voor ‘detective’ Quaresma los van de afrondende ‘oplossing’. Als er al een einde is. “De rest is aan u” krijgt inspecteur Guedes te horen in De diefstal in de Quinta das Vinhas wanneer de puzzel gelegd is. Terwijl in De dood van meneer João “de moordenaar en de puzzelaar” afscheid nemen nadat ze “traag hun passen op elkaar afgestemd” hebben.

De detective is bij Fernando Pessoa een denker, een intellectueel, en geen ordehandhaver of rechter. Puzzelen is geen oordeel vellen maar speuren naar inzicht en tonen van begrip. Zijn intellectuele detective is dan ook een menselijke detective. De grijze hersencellen gebruiken is ratio laten spreken maar het tevens een emotionele activiteit en een moreel gebeuren.

In die zin is Fernando Pessoa’s speurder een mix van Arthur Conan Doyle’s Sherlock Holmes en Agatha Christie’s Hercule Poirot. Ondanks zijn superieur brein is de ontraadselaar immers een (fragiel) mens en geen (onfeilbaar) superheld. Daardoor zijn de detectiveverhalen van De ontraadselaar even menselijk als intrigerend en beklijvend.

Ivo De Kock
Leestip van Ivo De Kock
“Je hoeft geen boeken te verbranden om een cultuur te vernietigen,” schreef Ray Bradbury, “mensen aanzetten te stoppen met lezen volstaat.” Passie voor boeken kan dan ook nooit aanstekelijk genoeg werken. Wat ons mateloos fascineert is de manier waarop creatieve schrijvers via fictie en non-fictie de wereld een vervormde spiegel voorhouden, waarin de tijdsgeest en de emoties van het individu elkaar beïnvloeden.

Titel:
De ontraadselaar
Auteur:
Fernando Pessoa
# pagina's:
218

Gerelateerde leestips