In de harem van de Ottomaanse sultan
Met haar historische jeugdroman De voorlezer van de sultan gaf Inez van Loon me een inkijkje in het fabelachtige verblijf van de sultan van het Ottomaanse Rijk. Ik moet bekennen dat ik er al eens eerder achter de muren had gegluurd, in een andere roman: De stad aan de rand van de hemel van Elif Shafak. Maar met De voorlezer van de sultan raakte ik tot in de meest geheime vertrekken van het vorstelijke paleis: die van de harem!
Het verhaal begint in 1902, in het oosten van Anatolië. De zevenjarige Lilit hoedt overdag de schapen en helpt ’s avonds in het huishouden. Ze is de oudste van een Armeens gezin in een streek waar Armeniërs en Turken nog vreedzaam naast elkaar wonen. Op een vroege ochtend moet Lilit voor haar pas bevallen moeder de kruidenvrouw gaan halen, maar ze loopt recht in de armen van een slavenhandelaar, die haar ontvoert. Te voet moet ze achter de ezel van de handelaar aansjokken, van de Armeense hoogvlakte tot in Istanbul (toen Constantinopel). In het huis van de koopman leert ze Bilal, een jong Soedanees slaafje, kennen. Ze zitten in hetzelfde schuitje en worden snel vrienden. De slavenhandelaar verkoopt Lilit en Bilal aan de harem van het paleis. Bilal wordt dierenverzorger in de privédierentuin van de sultan, Lilit heeft minder geluk: ze komt in de schoonmaakploeg terecht. Maar er is een lichtpuntje: ze leert in de haremschool lezen en schrijven, iets wat in haar Armeense bergdorp niet mogelijk was.
Enkele jaren gaan voorbij. Wanneer het dochtertje van de sultan zich tijdens een picknick in een stuk lokum verslikt, redt Lilit het prinsesje van de verstikkingsdood. Op die manier trekt ze de aandacht van de moeder van de sultan. Deze duidt Lilit aan als voorlezer van haar zoon. Het zijn geen Koranteksten of gedichten die het meisje moet voorlezen! Maar de sultan is best tevreden over zijn voorlezer, tot het fout loopt, goed fout …
Inez van Loon slaagt erin je het hele verhaal lang emotioneel betrokken te houden, zodat je almaar wilt voortlezen. Je voelt Lilits heimwee naar haar ouders, broertjes en zusje, haar verwondering over de pracht in het paleis, haar gehechtheid aan Bilal — haar enige vriend in dat spinnenweb van spionnen — haar ergernis om de valse streken van sommige haremmeisjes. Het vrouwenverblijf met meer dan vierhonderd slavinnen en een kleine tweehonderd zwarte eunuchen is een echte krabbenmand! En je houdt je adem in bij Lilits opstandige houding: haar Armeense ziel zal ze voor niets ter wereld verkopen.
Mondjesmaat horen we over de politieke situatie. Een groep Armeense revolutionairen, die er genoeg van heeft als tweederangsburgers behandeld te worden, pleegt een mislukte bomaanslag op de sultan. In het paleis groeit de haat tegen de Armeense haremmeisjes. Maar behalve de Armeense revolutionairen proberen ook andere bevolkingsgroepen zich van het Ottomaanse juk te bevrijden. En een groep jonge Turkse legerofficieren wil hervormingen. De spanningen tussen deze Jong-Turken en de sultan lopen met de dag op. Het paleis wordt aangevallen … Hier vloeien het hoofdverhaal en de politieke nevenlijn perfect in elkaar over.
Komt het uiteindelijk goed met Lilit? Dat mag je als lezer zelf invullen. Ik lees er een subtiele hint naar het Armeense drama van 1915 in. De vraag blijft hangen en zorgt zo voor een des te pakkender slot.
De voorlezer van de sultan is een knap geconstrueerde jeugdroman, in een historisch boeiende setting, en zoals alle boeken van Uitgeverij Clavis verzorgd uitgegeven: harde kaft, bijzonder sfeervolle cover en mooie typografie.
