Leven zonder tijdsbesef
Der Zauberberg (1924) is het onbetwiste hoogtepunt in het indrukwekkende oeuvre van nobelprijswinnaar Thomas Mann, die op sublieme wijze verbeeldt hoe de Duitse geestelijke elite aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog vluchtte in de ijle wereld van de cultuur.
De plot van Der Zauberberg is flinterdun. De jonge Duitse koopmanszoon Hans Castorp bezoekt zijn neef in het sanatorium Berghof in het Zwitserse Davos. Hij wordt door de daar heersende atmosfeer betoverd en blijft in plaats van drie weken ten slotte zeven jaar. Castorp ontmoet er onvergetelijke types zoals de Slavische femme fatale Mme Chauchat, de sinistere nihilist Leo Naphta, de vrijmetselaar en humanist Ludovico Settembrini en de Hollander Pieter Peeperkoorn. In de hermetische wereld van de toverberg maakt Castorp een leerproces door waarbij Settembrini en Naphta strijden om zijn ziel.
Der Zauberberg is een filosofische roman en een ‘tijdroman’. De roman is een groot opgezette satire op het inwendig richtingloze burgerdom uit het tijdvak van de keizer, dat zich in zijn esthetische voorkeuren in de “machtgeschützte Innerlichkeit” probeerde terug te trekken. Een subtiel en ontwikkeld gevoelsleven is een luxe en floreert alleen onder bepaalde gunstige maatschappelijke omstandigheden: 'machtgeschützte Innerlichkeit'. De beide ideologische richtingen van het tijdvak na de oorlog worden door Naphta en Settembrini belichaamd. Literair gezien is de roman een groot opgezet spel met het fenomeen ‘tijd’. Daarboven is nog wel tijd, maar het besef van de tijd is verdwenen, daarom is het een toverberg. De ervaring van het leven boven is de ervaring van een continu heden.
Weinig boeken hebben de paradoxale ervaring van tijdloosheid, of van aan de tijd ontheven zijn, zo mooi en met zoveel filosofische diepgang weten te vangen als Der Zauberberg. Aan het einde van het verhaal krijgt dit nog een extra dimensie wanneer de historische tijd gewelddadig de hermetische betovering verbreekt: met een donderslag breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Hans Castorp ontwaakt uit zijn zevenjarige slaap. Uit innerlijk plichtgevoel verlaat hij de toverberg, een onzekere toekomst tegemoet.
Een overweldigend rijk boek, zowel naar vorm als naar inhoud. Der Zauberberg is briljant, geestrijk en nooit nodeloos zwaarwichtig.
