Een doos van Pandora op het idyllische platteland

Journaliste Eva Menasse debuteerde in 2005. Haar boeken zijn sindsdien vertaald naar vele talen en regelmatig bekroond. Nu brengt ze Dunkelblum zwijgt uit bij Uitgeverij Atlas Contact.

In Dunkelblum zwijgt neemt Eva Menasse de zwijgcultuur van het fictieve Oostenrijkse dorpje Dunkelblum, vlakbij de Hongaarse grens, op de korrel. Wanneer in 1989 ettelijke DDR-vluchtelingen op een boogscheut van Dunkelblum aan de Hongaarse grens samendrommen, komt een geheimzinnige vreemdeling naar Dunkelblum. Als hij vragen gaat stellen over het verleden, jongeren op onderzoek uitgaan, een lijk uit de Tweede Wereldoorlog opduikt en een jonge vrouw verdwijnt, wordt het steeds duidelijker dat er in Dunkelblum ernstige misdaden gebeurd zijn in de periode dat de fascisten aan de macht waren. De ouderen zijn hier allemaal van op de hoogte, maar blijven hardnekkig zwijgen.

‘dat dit gesprek nooit had plaatsgevonden was duidelijk, dat hoefden ze niet uit te spreken. Dat was hier een oude traditie, daar hadden ze zich tot dan toe altijd prima mee gered.’

Eva Menasse speelt virtuoos met taal. Prachtige beeldspraak, scherpe observaties en spitse humor wisselen elkaar af. Annemarie Vlaming leverde een uitstekende Nederlandse vertaling af, waarbij ze af en toe een Duits, dialect of Hongaars woord laat staan waarmee ze de couleur locale extra in de verf zet.

‘(…) tergend trage verwoestingskracht van de vegetatie - veel langzamer nog dan lava, maar even meedogenloos. Ze had haar werk al gedaan. Wortels vreten zich van onderaf naar boven, drukken alles weg, hoe zwaar ook. Met hun wroetende vingers laten ze de stenen huilen, ze barsten uit elkaar van onzichtbare tranen, en de takken en bladeren vanboven doen alleen maar alsof ze komen troosten, terwijl ze het slagveld slechts toedekken - collaborateurs dat ze zijn.’

De schrijfster baseert zich voor haar boek op de vele kleine dorpjes waar massale racistische misdrijven plaatsvonden onder het naziregime. De daaropvolgende Russische inval en de angst zijn maar enkele redenen waarom mensen ook daarna bleven zwijgen.

Het boek is opgedeeld in drie grote delen die ongeveer even lang zijn. De vele personages worden voorgesteld door een alwetende verteller die de lezer beetje bij beetje stukjes informatie voert. Kleine zijverhaaltjes blijken daarbij soms relevant om later een los eindje mee vast te knopen. De lezer moet geconcentreerd blijven om niets te missen. Van die lezer wordt veel gevraagd. Wellicht zijn weinig Nederlandstalige lezers perfect op de hoogte van de specifieke situatie op het Oostenrijkse platteland of in Hongarije tijdens de Tweede Wereldoorlog of in 1989 bij de Val van de Muur. Ook het grote aantal personages en de slechts geleidelijk vrijgegeven informatie op soms slechts subtiele wijze maakt dit geen eenvoudig boek. Het is daarom goed dat vanaf de zesde druk een personagelijst toegevoegd is in het boek. De lijst is ook te vinden op de website van Atlas Contact. Een verhelderend interview dat Trouw met de auteur had over het boek in juni, maakt veel duidelijk. Een kort voorwoord of nawoord van de auteur over de historische authenticiteit van de nazistische uitdrukkingen die ze fervente nazi’s in haar boek laat zeggen vele decennia na de oorlog, zou - zeker voor buitenlandse lezers - een meerwaarde zijn om het boek beter te kunnen plaatsen.

De vele losse verhalen zijn als draden in een groot wandtapijt waarop de auteur de geschiedenis schetst. Voor de aandachtige lezer die eventueel extra informatie opzoekt, of noteert tijdens het lezen, wordt veel duidelijk tegen het einde. Eva Menasse heeft hier een heel sterk boek neergezet dat zowel spannend en leerrijk, als literair verfijnd en grappig is. Een aanrader voor wie de tijd neemt om dit boek traag en geconcentreerd te lezen.