That is all very senseless, but this senselessness has a pretty mouth, and it smiles. - Robert Walser

Kuierend tussen het dromerig en kabbelend proza

14 augustus 2022

In de roman Een man die slaapt bevinden we ons in het ‘parisiens’ studentenmilieu. Perec beschrijft de lotgevallen van een naamloze student, die zich aan zijn bestaan probeert te onttrekken en zich afsluit voor de wereld rondom hem. Op de dag van zijn examen blijft hij thuis naar zijn zes sokken kijken die in een roze plastic bakje liggen te weken. Hij verblijft alleen in zijn kleine appartementskamer, doet niets anders dan slapen, de krant lezen en herlezen of patience spelen. De wereld is teruggebracht tot de ruimte van zijn kamer.

Gebroken met de omgeving druipt hij af in onverschilligheid, onverschillig tegen het leven, volledig overgegeven aan de verveling, de eenzaamheid en de sleur van zijn dagen. In Parijs, kuiert hij al dromend door de straten en beleeft hij, ironisch genoeg, droomloze nachten. Er ontstaat vanzelf een nieuwe wereld; een halfslaap. Als hij zich afsluit van het oude en het nieuwe leven komen zijn waarnemingen en gedachten terecht in een schemerzone tussen slapen en waken.

De stijl waarmee dit boek is componeert, is op zichzelf al fascinerend; het noterend constateren en zijn karakteristieke opsommingen zorgen voor muzikaliteit en ritme in het het dromerig en kabbelend proza. Maar vooral de ongewone tweede persoon (je-vorm) als vertelstem geeft een hypnotiserende kracht aan de vertelling. Het spreekt je onophoudelijk op een dwingende wijze aan en trekt je binnen het bewustzijn van het hoofdpersonage. Net als bij het waken en het slapen vervagen de grenzen tussen jezelf en de ‘jij’ in het boek: je wordt toegesproken vanuit een plek in jezelf, in alle eenzaamheid.

Het boek lijkt zich soms bijna als een spel te ontwikkelen, waarin het hoofdpersonage zichzelf telkens nieuwe restricties aanmeet, om zo minder en minder afhankelijk te worden van de wereld. Maar hoe afhankelijk zijn we eigenlijk?, staat de deur niet gewoon al open: “Maar jij, arme Daedalus - er was geen doolhof. Schijngevangene, jouw deur stond open. Geen bewaker die voor jouw drempel de wacht hield, geen korpscommandant aan het eind van de gang, geen Grootinquisiteur bij het tuindeurtje.” De besmuikte leegte waar heel ons bestaan opgebouwd is, onze opvattingen, onze waarden; blijken die slechts illusies te zijn? En hoe zinvol is het dan om in totale zinloosheid, onverschilligheid te anticiperen in een (zinloze?) wereld die toch blijft doordraaien met of zonder onze onbewogenheid?

Een paar van die vele vragen dat zo een bijzonder boek van zo een bijzondere auteur oproepen. Een reactie tegen de wereld en haar regels. Ze lijken misschien stil, intern, maar zijn deze niet de gevaarlijkste? Magistrale eerste ontmoeting met deze Franse taalacrobaat, à bientôt Georges. Tot na de (naderende!) herexamens wel, voor nu even voorkomen dat ik zelf niet blijf kijken naar zes sokken in een roze plastic bakje.