Wantrouw woorden met 'mono'
In de nieuwe roman van de Britse schrijver en Man Booker Prize-winnaar Julian Barnes, Elizabeth Finch, blikt Neil, een op alle vlakken gefaalde acteur, terug op een paar decennia bewondering en fascinatie voor de universitaire docente bij wie hij ooit de cursus ‘Cultuur en beschaving’ volgde. Hij beseft niet dat ieder verhaal een leugen is. EF – zoals hij haar consequent noemt - is een enigmatische figuur tot wie de verteller maar niet echt kan doordringen. Ze is een charismatische academica, even erudiet als ongrijpbaar: genereus in het delen van haar ontzagwekkende kennis, maar een gesloten boek als het op haar privéleven aankomt. EF belichaamt een fascinerende combinatie van bevlogenheid en gelatenheid. Ze is bevlogen in haar compromisloze eigenzinnigheid en haar intellectuele autonomie. Maar wanneer zij het slachtoffer wordt van een schandaal waarin haar woorden uit hun context worden getrokken en zij als een verraadster van de Britse cultuur wordt neergezet, en de goegemeente met afkeer reageert, trekt zij zich waardig en berust terug.
Tijdens de cursus wordt de hele Europese cultuurgeschiedenis doorgenomen, maar Finch legt een bijzondere belangstelling aan de dag voor de Romeinse keizer Julianus de Afvallige die zich tegen het opkomende christendom verzette. Julianus' dood in 363 op het slagveld in Perzië maakte definitief de weg vrij voor het christelijke geloof, volgens Finch 'de doodsteek voor het Europese denken'. Wantrouw ieder woord dat met mono begint, bezweert ze, zoals monocultuur, monogamie en monotheïsme.
Als de cursus is afgelopen, blijven Finch en Neil nog zo'n twintig jaar bevriend. Na haar dood erft Neil haar complete bibliotheek en paperassen, waardoor hij nog meer door haar geobsedeerd geraakt. Hij beschouwt het als een impliciete opdracht om een essay over Julianus de Afvallige uit haar papieren te distilleren. In Neils lang en taai essay, het tweede van de drie delen van het boek, toont hij zich een minder bevlogen schrijver. In het slotdeel zet Neil zijn speurtocht naar Elizabeth Finch voort en belandt via een medecursiste nog even in Nederland, maar verwacht dan allang niet meer een antwoord op zijn vragen te vinden. Neil gaat uiteindelijk beseffen dat niet iedereen in Elizabeth een genie zag en dat zijn verliefdheid zijn kijk misschien wel heeft vertekend.
Elizabeth Finch is een veelzijdige ideeënroman die op elke pagina intrigeert. De roman roemt het onafhankelijke, compromisloze denken. Elizabeth Finch is een bijzonder boeiend boek.
