Een thriller van bovennatuurlijke aard

Nog even en er verschijnt een linkerschoen op, een niet meer zo nieuwe schoen van bruin leer, en onmiddellijk voegt zich er een andere bij, de rechter; die lijkt nog meer afgedragen – de neus is ietwat versleten, de nerf vertoont op een paar plekjes lichtere vlekken. De schoenen staan een ogenblik besluiteloos, maar vervolgens gaat de linker naar voren.

Zo zoomen we steeds meer in op de 24-jarige Mieczyslaw Wojnicz, die in september 1913 afreist naar het beroemde sanatorium in de bergen van Pruisisch Silezië. Tijdens zijn verblijf heeft hij verschillende filosofische discussies met zijn medepatiënten telkens onder de invloed van de Schwärmerei. Onder andere de zelfmoord van mevrouw Opitz bij zijn aankomst zorgt ervoor dat de filosofische gesprekken altijd leiden tot een ouderwetse, vrouwonvriendelijke visie over vrouwen. Het verhaal wordt grotendeels verteld vanuit het standpunt van Wojnicz, maar af en toe klinken er wij-stemmen, die staan voor de naamloze bewoners van muren, vloeren en zolderingen, stemmen uit het verleden.

Ieder jaar sterft er in november een man in het dorp, maar niemand weet hoe dit komt. Wanneer Thilo plots te vroeg sterft, waarschuwt Frommer Mieczyslaw dat hij de volgende in de rij is en moet maken dat hij wegkomt. Hierdoor krijgt de roman de allure van een thriller van bovennatuurlijke aard, een gothic novel. Maar aan wie of wat is het dat de mannen geofferd worden? In de bossen zijn er ook Tuntschi, waarop de kolenbranders hun lusten op botvieren en de vraag is maar hoe alles zich tot elkaar verhoudt. Door telkens kleine stukjes informatie aan de lezer te geven komen we beetje bij beetje meer te weten, maar het boek is zeer geheimzinnig en donker.

De versleten schoenen van in het begin verschuiven tijdens het verhaal naar rijglaarsjes, waardoor blijkt dat Mieczyslaw anders is dan alle andere mannen en wat ook zijn redding zal zijn op het einde, want Mieczyslaw kan weerstaan aan de lokroep van de Empousa, een mensetende monster uit de Griekse mythologie dat soms kan veranderen in een bloeddorstig vrouwmens dat mannen verslindt. En waar de titel van het boek ook naar verwijst en tevens het boek zijn bovennatuurlijke aard geeft.

Olga Tokarczuk is zelf een feministe, maar als je de gesprekken tussen de patiënten in het sanatorium hoort, zou je net denken dat ze zeer conservatief is, maar eigenlijk steekt ze de draak met die ouderwetse en vrouwonvriendelijke visies, net door Mieczyslaw anders dan de andere mannen te maken. Empusion is een feministisch antwoord op De toverberg van Thomas Mann en lees zeker tot het einde door, want de ontknoping is zeer verhelderend. Ook in het nawoord worden een hele reeks auteurs vermeld die zich schuldig hebben gemaakt aan misogyne opvattingen over vrouwen.

Olga Tokarczuk is de belangrijkste Poolse auteur van haar generatie. In 2019 werd haar de Nobelprijs voor Literatuur 2018 toegekend. In 2024 won ze de Europese literatuurprijs met dit boek, een prijs voor auteur en vertaler. Bij De Geus verschenen van haar hand onder meer De rustelozen, De Jacobsboeken, Jaag je ploeg over de botten en De tedere verteller.