Steeds maar slimmer
Charlie Gordon heeft een IQ van 68, maar wordt uitverkozen om deel te nemen aan een experiment. Na een hersenoperatie groeit zijn IQ exponentieel. We volgen het proces via de door Charlie zelf geschreven rapporten. In het begin staan die nog vol taal- en schrijffouten, maar naar gelang Charlie slimmer wordt, worden de teksten beter. Gaandeweg wordt duidelijk dat Charlie niet alleen intelligenter wordt, maar ook dat hij zich meer en meer bewust wordt van zijn omgeving, van de mensen om hem heen, en van zijn eigen verleden.
Flowers for Algernon verscheen in 1959 eerst als kortverhaal, en in 1966 als roman. Het won de Hugo en de Nebula Award, twee prestigieuze science fiction-prijzen. Dat werkt een beetje misleidend, want behalve de operatie die Charlie ondergaat, is er niet veel scifi aan het verhaal.
In feite is het een verhaal over eenzaamheid. De Charlie van het begin is eenvoudig en leeft in een wereld waarin alles zijn plaats heeft. Met zijn intelligentie groeit ook het besef dat zijn 'vrienden' niet altijd het beste met hem voor hebben. Hij vervreemdt. Bovendien groeit zijn emotionele intelligentie niet even snel mee: emoties verwarren hem. Rationele problemen kan hij steeds beter aan - tot op het niveau dat hij alles en iedereen overstijgt - maar bij gevoelens en menselijk contact blokkeert hij. Dat maakt hem bijzonder ongenietbaar, en dat beseft hij zelf ook wel, wat het hele verhaal nog tragischer maakt.
Algernon is de naam van de muis die als eerste het experiment onderging. In het begin is Charlie geïntimideerd door de muis die sneller zijn weg vindt door het labyrint dan hijzelf, maar na verloop van tijd voelt hij een zekere verwantschap met het proefdier. Als Algernon begint af te takelen, begint Charlie te vrezen voor zijn eigen toekomst.
Het verhaal wordt vrij traag opgebouwd, en lijkt dan plotseling naar zijn einde toe te spurten, maar dat stoort eigenlijk niet. Vooral in het begin is het spannend om te zien hoe Charlies schrijfstijl steeds verbetert (een knappe prestatie van de auteur, Daniel Keyes). De passages waarin Charlie zich bewust wordt van hoe anderen met hem omgingen toen hij nog 'simpel' was, worden nogal breed uitgesmeerd, en zijn ronduit schrijnend. Maar ook Charlies eenzaamheid en onvermogen om te contact te leggen met degenen die het goed met hem menen, zijn bijzonder pijnlijk.
Psychologen en neurologen hebben vast heel wat aan te merken op Charlies evolutie, en misschien is de leefwereld van de 'simpele' Charlie helemaal geen correcte weergave van iemand met een mentale beperking, maar dat neemt niet weg dat Flowers for Algernon bijzonder ontroerend is, zonder een zweem van sentimentaliteit (ook al is de allerlaatste zin absoluut hartverscheurend).
