Misdaad in Malmo

'Het was een hete, benauwde dag geweest zonder een zuchtje wind en met in de lucht een trillende zon. Nu was de hemel hoog en helder, met kleuren variërend van roze tot donkerblauw. Spoedig zou de rode zonneschijf achter Ven verdwijnen, en het avondbriesje dat moiréstrepen over de waterspiegel van de Sont trok, bracht een behaaglijke koelte teweeg in de straten van Malmö... Bovenstaande beschrijving was als op de huid geschreven van die mooie zomeravond, begin juli 1969. Daar kwam nog bij dat het rustig was in de bijna verlaten straten... Zelfs in het grote hotel tegenover het station bij de haven was het erg stil... In een hoek van de eetzaal zat een gezelschap van zeven mensen, een goedgeklede, plechtige verzameling mannen en vrouwen van diverse leeftijden. Hun tafel stond vol glazen en delicatessen en eromheen stonden een aantal champagnekoelers. Maar het bedienend personeel had zich discreet teruggetrokken, want de gastheer was zojuist opgestaan om een speech te houden... Aldus was de situatie op die wollige, warme woensdag in juli om ongeveer halfnegen in de avond. Hier past de uitdrukking 'ongeveer', want niemand heeft ooit het exacte tijdstip van het gebeuren kunnen vaststellen. Aan de andere kant is het des te gemakkelijker om weer te geven wat er gebeurde. Een man kwam door de voordeur binnen, wierp een blik op de receptie met de buitenlandse zakenlieden en de portier in zijn geklede jas, liep meteen naar rechts, passeerde de garderobe en de smalle, langgerekte hal voor de bar en ging rustig en doelbewust en met passen die niet opvallend snel waren, de eetzaal in. Tot zover was er niets opzienbarends aan deze man, niemand keek naar hem en hij nam ook niet de moeite om om zich heen te kijken. Hij liep langs het hammondorgel en de vleugel en het buffet vol met glanzende, fonkelende voorwerpen en daarna langs de beide pilaren die het dak droegen. Niet minder doelbewust liep hij recht op het gezelschap in de hoek af, waar de gastheer met zijn rug naar hem toe stond te speechen. Toen de man op een afstand van ongeveer vijf passen genaderd was, stak hij zijn rechterhand in zijn jasje; een van de vrouwen aan tafel zag hem en de spreker draaide zijn hoofd half om, om te zien wat haar aandacht had afgeleid. Hij wierp een snelle, onverschillige blik op de naderende man en wendde zich meteen weer tot zijn gasten, zonder ook maar een moment zijn uiteenzetting te onderbreken, en op hetzelfde ogenblik trok de man die zojuist gearriveerd was een staalblauw voorwerp met een geprofileerde kolf en een lange loop, richtte nauwkeurig en schoot de spreker in het hoofd. De knal was niet choquerend hard, maar klonk eerder als het vreedzame geluid van een windbuks in een schiettent... Terwijl de schutter het wapen in zijn zak stak, draaide hij zich half om naar rechts, liep de paar stappen naar het dichtstbijzijnde open raam, zette zijn linkervoet op de vensterbank, zwaaide zich over de lage vensterruit, trapte in de bloembak, sprong op het trottoir en verdween.' (p.10-12)

Het slachtoffer, Zweeds grootindustrieel en geldmagnaat Viktor Palmgren, is een man met een hoop ijzers in het vuur. In Malmö blikt zijn fabriek haring in en met zijn transportbedrijf vliegt hij de ingeblikte vis naar alle hoeken van de wereld. Maar in zijn vliegtuigen reizen niet alleen dode vissen, ze onderhouden ook een fijn netwerk van internationale wapenhandel met staten als Rhodesia, Zuid-Afrika, Portugal en kolonies. (anno 1969 heerst in toenmalig Zimbabwe en Zuid-Afrika nog apartheid en in Portugal een fascistische junta) Het vergaarde kapitaal investeert Palmgren in dubieuze vastgoedprojecten en in de Zweedse industrie, zo koopt hij ondernemingen op als snoepgoed en als de houdbaarheidsdatum in zijn ogen lijkt verstreken ontmantelt, dumpt en sluit hij ze zonder pardon, blind voor de sociale gevolgen. Dankzij zijn rijkdom, zijn economische en politieke tentakels is Palmgren gevreesd, dus graag gezien in de Zweedse high-society. En na zijn huwelijk met het veel jongere topmodel Charlotte is hij ook een publiek figuur, siert geregeld de roddelblaadjes.

Met de aanslag op Viktor Palmgren ziet rechercheur Mannson van de politie van Malmö zijn verlof de mist in gaan. Niet dat hij lang de leiding houdt over het onderzoek, want al snel komt het, onder druk van hogerhand en tot zijn eigen opluchting, in handen van hoofdinspecteur Martin Beck van de rijksmoordbrigade.

Gaat het hier om een moordaanslag door linkse terroristen, of zitten criminelen of buitenlandse inlichtingendiensten hier achter? In elk geval werd het doelgericht en koelbloedig uitgevoerd. Een professionele huurmoordenaar?

Ondanks het feit dat de dader ongemaskerd het restaurant binnenwandelde kan niemand een goede beschrijving geven van de schutter. Wanneer de andere aanwezigen, zijn jonge echtgenote Charlotte en Viktors vertrouwelingen Holberg, Linder en Hoff-Jensen, zich de dagen nadien ook nog eens verdacht beginnen te gedragen, wordt nog complexer. En de vragen die ontstaan rond privé-secretaresse Hanson vertroebelen de zaak nog verder.

Martin Beck laat zich niet opjagen, druk van bovenaf, de aanwezigheid van buitenlandse spionnen en eigen veiligheidsdiensten, de hetze in de media raken zijn koude kleren niet. In alle rust doet hij zijn onderzoek in Malmö, maar ondanks de drek die hij naar boven weet te halen, hij komt geen stap dichter bij de dader. Tot de vondst van een foedraal, gevonden door een jongetje, spelend op een verontreinigd strand, het onderzoek een onverwachte wending maakt.

De tien 'Martin Beck'-romans die Sjöwall en Wahlöö tussen 1965 en 1975 schreven, zijn wel eens de Nibelungen van de misdaadliteratuur genoemd. En wat vooral opvalt, als je ze een halve eeuw later leest, ze staan nog altijd stevig overeind. Sterker, wie ze voor het eerst leest en niet beter weet, denkt vermoedelijk dat ze geïnspireerd zijn door Mankell, schrijver van Wallander, terwijl het omgekeerde natuurlijk het geval is. Het is uitzonderlijk dat misdaadromans niet door de tand des tijds zijn aangetast. Gedateerdheid en vluchtigheid zijn inherent aan het genre, alleen de grote weten daar boven te stijgen, en daartussen staan Sjöwall en Wahlöö op uitzonderlijke hoogte. Het echtpaar schreef niet alleen simpele en spannende verhalen vol echte karaktertekeningen en, op gepaste momenten, de juiste humor. Het is ook hun maatschappelijke betrokkenheid, hun kritische blik op de samenleving, het establishment, de politie, de media,..., hun criminologische onderbouwing en hun doorleefde realisme die hun boeken tot op vandaag fris en vernieuwend houden.

En voor de insiders, zij die al een verhaal over Martin Beck en zijn team lazen. In De man die even wilde afrekenen werkt Beck in Malmö weer samen met de jonge rechercheur Skacke. Ook Asa Torell, de vrouw van de in 'De lachende politieman' vermoorde collega, speelt een rol als inspecteur bij zeden. En het is niet omdat Beck in Malmö werkt dat Kolberg en Larsson stil zitten in Stockholm. Kolberg zijn gewroet is van goud waard en Larsson weer ongeëvenaard. De Zweedse titel Polis, polis, potatismos! wijst op een hilarisch politieoptreden die Larsson weer confronteert met zijn 'vrienden', agenten Kvant en Kristiansson.