Gone with the wind revisited

Ik heb een exemplaar van Gone With the Wind uit 1946 dat me dierbaar is: mijn tante vond het terug nadat het huis van mijn grootouders was afgebrand. In mijn jonge jaren heb ik die klepper van 1037 pagina’s – kleine druk!– in één ruk uitgelezen. Ontelbare mensen hebben ook de gelijknamige film gezien Toch is die klassieker tijdelijk uit het aanbod van HBO gehaald wegens te racistisch. Tijd dus om dat boek met minder naïeve ogen te herlezen.

En is het racistisch? Nou en of! Zwarte slaven worden in het beste geval afgebeeld als grote kinderen die geleid en opgevoed moeten worden door hun blanke meesters. Na de afschaffing van de slavernij zijn ze lui en onbetrouwbaar tot ronduit gevaarlijk. Is er al eens iemand verstandig, zoals mammy, de oude nanny, dan is het een ‘noble savage’.

Het verhaal wordt verteld vanuit het standpunt van de rijke plantagehouders uit het Zuiden van de VS. Voor hen is de wereld van voor de burgeroorlog het verloren paradijs. Dat hun elegante levensstijl gebaseerd is op slavernij, rationaliseren diezelfde plantagehouders proper weg: onze slaven zijn gelukkig en trouw, want wij verzorgen ze toch goed van de wieg tot het graf. Toch gek dat ook in het boek bijna alle slaven de benen nemen tijdens de oorlog, op een paar geprivilegieerde huisslaven na.

Maar ondanks dat openlijke racisme kon ik ook nu weer niet stoppen met lezen. Het blijft immers een fantastisch goed geschreven roman, met dialogen als sabelduels tussen de vrijgevochten, egocentrische Scarlett O’ Hara en haar zielsverwant, de lucide en charmante schurk Rhett Butler. En over hoe ze elkaar telkens weer mislopen.

Vooral vertelt het boek meesterlijk wat een oorlog betekent voor wie er midden in zit: de geruchten over verloren veldslagen die waar blijken, de angstig afgewachte lijsten met gesneuvelden, de gewonde soldaten die de straten van Atlanta rood kleuren met hun bloed, de naderende vijand, de bombardementen, het verwoeste land, honger en armoede. Maar ook doorzettingsvermogen en veerkracht.

The Lost Cause

Schrijfster Margaret Mitchell baseerde zich voor haar roman onder meer op de verhalen van haar grootouders en andere mensen die de Amerikaanse burgeroorlog zelf nog hadden meegemaakt. Ze lette er minutieus op dat dat alle historische details klopten. De korte periode van de Reconstructie, wanneer het Noorden oprecht probeert om de zwarten gelijke rechten te geven, beschrijft ze echter als zeer onrechtvaardig voor het Zuiden. Later historisch onderzoek heeft aangetoond dat het verhaal veel genuanceerder was dan dat.

Haar boek propageert mee de mythe van de Lost Cause, de 'nobele' verloren oorlog, maar helpt zo begrijpen waarom de VS zo’n verdeeld land blijven en een beweging als Black Lives Matter nog altijd nodig is.