Historische roman over liefde en muziek

Het grote zwijgen is gebaseerd op waar gebeurde feiten uit het leven van Alphons Diepenbrock en van Matthijs Vermeulen. Het is echter geen biografie, maar een geromantiseerd verhaal. In het nawoord legt de auteur verantwoording af en vermeldt hij welke personages fictief zijn en voor welke er historische figuren model stonden. Voor wie wil nagaan waar en in hoeverre zijn roman-werkelijkheid afwijkt van de historische, vermeldt hij een lijst met te raadplegen bronnen.

Het is een historische roman, die zich afspeelt in het Amsterdamse muzikale leven in de jaren tien van de vorige eeuw.

Alphonse (Fons) Diepenbrock groeide op in een streng katholiek gezin, werd doctor in de klassieke letteren en autodidactisch componist. Hij huwde de protestantse Elsa (Elisabeth) de Jong van Beek, een begaafd pianiste die later koos voor een actief bestaan als feministe en logopediste.

Ter gelegenheid van een concert in het Amsterdamse Paleis voor Volksvlijt ontmoeten Elsa en Fons de beginnende recensent Matthijs Van der Meulen (Thijs Vermeulen). Deze is muziekcriticus bij het katholieke dagblad De Tijd. Hij schrijft niet enkel over muziek, hij componeert zelf ook.

De kennismaking met Diepenbrock is het begin van een langdurige relatie. De 26 jaar oudere componist wordt Vermeulens mentor. Hij leent hem boeken en partituren, becommentarieert zijn artikelen, geeft adviezen en bronaanwijzingen voor het voeren van polemieken.

Op aanbeveling van Diepenbrock neemt ook het weekblad De Amsterdammer (De Groene) Vermeulen in oktober 1910 in dienst. Dat seizoen schrijft Vermeulen in drie bladen, want ook de NRC stelt hem als correspondent aan.

Tot daar de feiten waarop Erik Menkvelt zijn roman baseert. Wat de auteur ervan maakt en hoe hij het verhaal brengt, is subliem en ademt de stijlvolle sfeer van de belle époque. De eerste wereldoorlog overschaduwt de gebeurtenissen in het boek. Muziek is het leidmotief.

Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog meldt Vermeulen zich bij de redactie van De Tijd als oorlogscorrespondent om verslag te doen vanaf het front. Gedetailleerd beschrijft hij de verwoestingen in België. Het aanschouwen van de zinloze, stelselmatige vernietiging van mensenlevens en cultuurbezit bevestigt hem in de anti-Duitse gevoelens die eerder in gesprekken met Diepenbrock waren gewekt. En ook al is Nederland neutraal, toch brengt de oorlog een diepe verdeeldheid teweeg, ook in culturele kringen. Men is beducht de goede betrekkingen met Duitsland te schaden. Daarom wordt Mengelberg, de dirigent van het Concertgebouworkest, zijn pro-Duitse houding niet verweten, terwijl Diepenbrock vanwege zijn kritiek op de Duitsers zowel sociaal als artistiek in een isolement raakt. Zijn idealen en prestige zijn na de oorlog verbleekt.

Met Het Grote Zwijgen brengt Menkveld een indringend beeld van het Amsterdamse artistieke en sociale leven in de jaren tien van de twintigste eeuw, vol kleurrijke details over het alledaagse leven en de toen vigerende omgangsnormen en sociale verhoudingen. De liefde voor de muziek is allesoverheersend.

Maar bovenal is het een intrigerende en spannende roman die van begin tot einde weet te boeien.