Over luchtballonnen, fotografie, liefde en verdriet

Hoogteverschillen van Julian Barnes gaat over luchtballonnen, fotografie, liefde en verdriet, over twee mensen samenbrengen en ze nadien uit elkaar rukken. In 2008 verloor Julian Barnes zijn vrouw na dertig jaar huwelijk. Met Hoogteverschillen trad Barnes voor het eerst openlijk naar buiten over zijn verlies: langs fraaie literaire omwegen en met een bijna tergende ingetogenheid. Het boek is een driedelige ode aan de liefde, verpakt in een subliem gevonden metafoor. De opbouw van het boek is vernuftig en reflecterend, met allerlei gesofisticeerde opmerkingen en gebeurtenissen die subtiel variërend terugkomen en zo een mooi geheel maken.

Hoogteverschillen bestaat uit drie beschouwingen, waarvan de eerste twee handelen over ballonvaren. De zonde van hoogte is een opmerkelijk hoofdstuk over drie ‘aeronauten’ die allen op hun eigen wijze per ballon het luchtruim exploreren: kolonel Fred Burnaby, Félix Tournachon, alias de latere luchtfotograaf Nadar, en de actrice Sarah Bernhardt. De zucht naar het onbekende, de spanning van het betreden van een volledig ­­nieuwe atmosfeer verbindt deze ontdekkingsreizigers. In het tweede deel, Op vaste bodem, staat de fictieve liefdesaffaire tussen Fred Burnaby en Sarah Bernhardt centraal. De robuuste avonturier verliest zich compleet in de actrice, terwijl zij hem om de vinger windt en vervolgens achterlaat als een gebroken man. Hij vindt de dood in de Slag bij Aboe Klea.

Het slotakkoord van het boek is het laatste hoofdstuk, Het verlies van diepte. Het is als het ware een meditatie over de fenomenen verdriet en rouw en hoe die zich tot elkaar verhouden. Barnes heeft met de twee voorgaande delen willen aangeven dat wie diep valt, eerst tot grote hoogte moet zijn gestegen. Nu geeft hij uiterst minutieus weer wat er zoal gebeurt als je wordt geconfronteerd met een dramatisch verlies. Dit is het deel waarin de auteur zonder de naam van zijn vrouw te noemen, in te gaan op hun huwelijk of herinneringen op te halen beschrijft wat het betekent om te horen bij ‘de door verdriet overmanden’ en ‘verdrietwerkers’. Barnes koppelt mooie observaties aan literaire anekdotes. Op elegante wijze legt hij dwarsverbanden tussen zijn rouwverwerking en de hoofdstukken over ballonvaart. Het verlies van diepte is de apotheose van een zorgvuldig gecomponeerd verhaal dat meer is dan een literaire vorm om het leven na het leven met de geliefde op de rails te zetten.

Hoogteverschillen is zelf een ballonvaart van de vaststaande feiten uit het eerste deel over de zwevende fictie in het tweede tot de harde realiteit in het laatste deel. In zorgvuldig gekozen bewoordingen voegt Barnes twee dingen bij elkaar die nog nooit eerder samenkwamen: de ballonvaart en de dood van een geliefde. En dat levert magie op.