De taboes van een destructieve relatie

De cruciale scene van Machado’s ‘autobiografische verhandeling’ (zoals de ondertitel van deze documentaire roman luidt) komt uit Gaslight (1944), de film van George Cukor, met een langzaam instortende Ingrid Bergman in de hoofdrol. De mannelijke protagonist manipuleert het licht in een spookhuis om de vrouwelijke sta-in-de-weg tot waanzin te drijven. Hij breekt de sterke en zelfstandige vrouw dag na dag, avond na avond mentaal af, tot enkel een hoopje ellende overblijft.
Carmen Maria Machado vertelt een gelijklopend verhaal. Bovendien is het relaas van haar destructieve relatie met een meedogenloze, manipulatieve partner nog autobiografisch ook en kostte het haar zeventien jaar voor ze kon opschrijven wat haar overkwam. (Al is dat ‘overkomen’ nog een eufemistische voorstelling van de feiten!). Haar noodlottige relatie met een witte Amerikaanse schoonheid, de geïdealiseerde vrouw ‘in het droomhuis’, begint als een sprookje, maar verglijdt heel snel in de horror van een leven onder dwang, stress, angst en pijn.

De auteur verknipte de amper twee jaar durende queer relatie met deze vrouw in tientallen aparte scenes die het droomhuis uit de titel telkens vanuit een specifieke hoek belichten. Elk stukje van de verhaalpuzzel beantwoordt ook aan een specifiek genre: is het echt een roadtrip door de V.S.? een schelmenroman? een zelfhulpboek? een geheugenpaleis? Speelden de gebeurtenissen zich af in haar fantasie? in een onvoorstelbaar lange nachtmerrie? In een parallel universum? Spint ze verhaaldraden tussen sleutelmoment en hypocrisie, tussen lesbisch cliché en nieuwe mythe, tussen apocalyptische bijbelpassage en eigen doodswens? Of past alle gruwel in een misdaadmysterie, een operalibretto, op een popsingle of in een soap?
Machado draait er haar hand niet voor om. Meer nog, ze introduceert onbetrouwbare vertellers, speelt leentjebuur bij o.m. Anton Tsjechov en Virginia Woolf, laveert tussen hunkering en waarschuwing, tussen genesis en utopia, tussen Bildungsroman en getuigenissen uit historische queer relaties en rechtspraak.

Zo manifesteert het ‘droomhuis’ zich voortdurend in veranderende gedaantes, boosaardig en realistisch, verzonnen en waarachtig: “Je stapelt associaties zoals je stenen stapelt. Het geheugen zelf is een vorm van architectuur,” citeert ze Louise Bourgeois. Machado’s droomhuis is gebouwd uit een onophoudelijke litanie van machtsmisbruik en psychisch geweld door de liefdespartner, maar de fundamenten worden gevormd door haar harde, onloochenbare getuigenis af te toetsen aan een motto van Zola Neale Hurston, kunstwerken van de Cubaans-Amerikaanse kunstenaar Félix Gonzalez Torres, citaten van de zwarte dichteres Pat Parker, juridische uitspraken in de zaak Debra Reid en de Framingham Eight en conclusies over partnermoorden, vooroordelen en blinde vlekken uit lectuur van o.m. Off our backs (Tracey MacDonald, 1987) en Taking back our Lives (Ann Russo, 2001).

En Carmen Maria Machado onderkent ook dat zeventien jaar afstand nemen, verwerken en proberen te vergeten vooral confrontaties met haarzelf oplevert, waarbij nostalgie en onbetrouwbare herinneringen, lafheid en zelfverraad, vergoelijking en verzwijging met elkaar wedijveren. Maar er is maar één oplossing: “Als je je pijn verzwijgt, maken ze je kapot en zeggen dan dat je ervan genoot.”
Heel opmerkelijk zijn de bijna op elke pagina voorkomende voetnoten die je bij de les houden en refereren aan het standaardwerk Thompsons Motiv-Index of Folk-Literature, waarin alle soorten taboes (of doorbreking ervan) systematisch opgelijst en toegelicht worden, van ‘liegen’ tot ‘veranderen in zoutpilaar’, of ‘geest trekt beddengoed van slaper af’ tot een lange, hilarische reeks taboes over bevruchting.
In het droomhuis is een quasi-eindeloze, confronterende, eigenzinnige getuigenis, een tegelijk vertrouwd en vreemd huis-clos van de queer community (maar ook daarbuiten even geldig), een bedrieglijk en verwoestend spookhuis waaraan door de samenvoeging van eigen relaas en historische duiding niet te ontkomen valt.