Lezen met al je zintuigen

Al onthou ik meerdere kleurrijke personages uit dit boek, toch steekt Sugar er boven uit. Ze leeft binnen het kader van één roman dan ook drie levens. Het eerste als sekswerker in een verpauperde buurt in de Londense wijk Shoreditch tijdens de tweede helft van de negentiende eeuw. Het tweede als de omhooggevallen maîtresse van een industrieel. Materieel worden al haar wensen vervuld, maar toch blijft ze op haar honger zitten en vereenzaamt wanneer haar amant geen tijd meer voor haar heeft. Haar derde leven tot slot leidt ze als gouvernante bij die minnaar. Ze zorgt voor het kind dat hij met zijn vrouw heeft, maar waar geen van beiden naar omkijkt. Het is redelijk extreem: de mama, Agnes, heeft sinds de geboorte haar kind niet meer gezien, al 'verblijven' ze in hetzelfde huis.

In de drie gevallen schetst de getalenteerde veelzijdige auteur Michel Faber een wereld waarin op al je zintuigen een beroep gedaan wordt. Je ruikt de onderkant van de samenleving met de uitwerpselen, het ongedierte en het braaksels van de (juist ja) nachtbrakers. Je hoort het geroep en gezucht en gesteun op straat en in de bordelen. Je ziet voor je hoe de 19de-eeuwse personages gekleed gaan en hoe verloederd de buurt er bij ligt. Je voelt wat de sekswerkers voelen op hun naakte huid als weer een onverlaat of onhygiënische klant of heel soms een gentleman in hen klaarkomt.

Sugar die geen dertiende prostituee in het dozijn is, krijgt onverwacht sociale promotie als de industrieel William zich haar voor eigen gebruik toe-eigent. Hij haalt ze uit de vierde wereld en schiet ze in één ruk naar de eerste. Sugar is daar wel verrukt over maar ze wordt er niet gelukkig van. Hoe materieel verwend ze ook is, haar geestelijke verwaarlozing is haar te veel.

Ze solliciteert daarom - met succes - naar een bescheiden job als inwonende gouvernante om het dochtertje van William op te voeden en thuisonderwijs te geven.
Faber heeft een rijk vocabularium tot zijn beschikking om de geestelijke verloedering van de hogere klassen en de materiële verloedering van de lagere te beschrijven.

Lelieblank, scharlakenrood is een klepper, een boek van 1.000 pagina's. In een barokke taal schetst de auteur naturalistische 19de-eeuwse stadsscènes. Als je je helemaal laat meeslepen door de rijke taal van de auteur en de wonderlijke wendingen die zijn vertelling neemt, dreigt de tweede en derde laag van het verhaal je te ontsnappen.
De ironie van het script ligt er niet vingerdik op, maar is wel verfijnd: de industrieel William erft van zijn vader een imperium van zeepjes, geurtjes en andere verzorgende producten die het lichaam fijner doen aanvoelen en beter doen ruiken. In het stinkende Londen. En daarin dwaalt dan doorheen alle sociale lagen het hoofdpersonage met de naam Sugar rond. Van zintuiglijkheid gesproken.

En die andere karakters waar ik in het begin naar verwees: de wufte ziekelijke vrouw Agnes van William, zijn religieus fanatieke broer, de hoerenmadam die tegelijk de natuurlijke mama is van Sugar. Het is teveel voor één boek. Tenzij het één van duizend pagina's is, dat je niet naast je kan neerleggen omdat het zo verslavend is. Ik deed er haast een jaar over tussen allerlei ander leeswerk in. Maar zo snuif je ook alle geuren op en zie je alle kleuren. En in één beweging krijg je een inzicht in de geschiedenis van het dagelijkse leven in 19de-eeuws Londen - van onderuit.

Deze historische roman is een niet te evenaren literaire prestatie. Geen wonder dat Michel Faber met zijn twee volgende werken een totaal andere richting insloeg. Ook twee keer top, hoor. Faber is niet voor één gat te vangen. Niet binnen zijn oeuvre, en niet binnen één boek.