Het lot van een njai

Lichter dan ik is het verhaal van Isah, een jonge Javaanse vrouw die halverwege de 19de eeuw wegloopt uit het kraton in Djodjakarta en ervoor kiest als njai, huishoudster en minnares, in te trekken bij een Nederlandse militair. Ze krijgen twee dochters en Isah hoopt dat hij ze zal erkennen en met haar zal trouwen. Zo werkt dat echter niet in de Nederlands-Indische kolonie. Haar geluk is voorbij als hij terugkeert naar Nederland om te trouwen, Isah afdankt en de dochters laat adopteren. Isah zal als baboe bij haar kinderen blijven, maar kan hen niet vertellen dat zij hun moeder is. Ze kan niet voorkomen dat haar dochters worden uitgehuwelijkt en uit haar leven verdwijnen. Isah blijft de rest van haar leven naar hen op zoek. Al op de eerste bladzijden van het boek werd duidelijk dat Isah, ondanks de volharding waarmee ze blijft hopen en zoeken, haar dochters nooit meer zou terugzien. Vlak voor ze tenslotte sterft, vraagt ze een vriendin haar verhaal op te schrijven, in de hoop dat haar dochters of hun nakomelingen ooit de waarheid zullen weten.

In deze historische roman worden de Nederlandse overheersing en de gevolgen daarvan vanuit het perspectief van een Javaanse vrouw beschreven. Daardoor is de insteek anders dan de vele Indische romans die door Nederlandse auteurs werden geschreven. De vriendin van Isah, Tjanting, schrijft zogezegd het voorwoord en nawoord om uit te leggen dat het allemaal door Isah is verteld. Daarna laat zij Isah in de ik-persoon aan het woord. Dat alles maakt het verhaal direct, aangrijpend en geloofwaardig. Dido Michielsen raakte geïnspireerd tot deze roman door een foto van haar betovergrootmoeder, die zelf een njai was en kinderen kreeg van een Nederlander. De titel van de roman, Lichter dan ik, slaat op de huidskleur van de dochters, die door hun lichtere teint qua status beter af zijn dan hun moeder.

Op een subtiele manier schenkt Dido Michielsen aandacht aan hoe in de 19e eeuw de Hollanders met de inheemse bevolking omgingen. De onderdrukking door de Hollanders en de effecten daarvan op de oorspronkelijke bewoners komen duidelijk tot uitdrukking door de woorden van de njai. De opgedrongen gebruiken van de Hollandse kolonisator kunnen niet tippen aan de rijke cultuur van de Javanen zoals deze wordt weerspiegeld onder meer in gebruiken en religie, traditionele voorwerpen en kunstzinnige batikpatronen. Uit alles blijkt het gebrek aan belangstelling en respect van de kolonisator voor de inlandse cultuur.

De historische setting van het verhaal is heel goed beschreven en is goed uitgewerkt. Het is duidelijk dat er veel tijd is gestoken in cultuur-historisch onderzoek. De personages zijn levensecht beschreven, de situaties zijn benauwend, het verdriet en de wanhoop voelbaar. De pijn en frustraties van Isah zijn tastbaar. Michielsen heeft een prettige schrijfstijl waardoor het boek heel aangenaam leest. Er zit emotie in de roman, en toch leert die ons veel over het lot van de Javaanse vrouwen onder Hollandse heerschappij. Een indrukwekkende roman met een diep inzicht in het oude Indië.