Japanse schoonheidsbeleving
Lof der schaduw van de Japanse schrijver en Nobelprijswinnaar Junichiro Tanizaki (1886-1965) is een essay over de essentie van de Japanse schoonheidsbeleving en de tegenstelling tussen het Japanse en het westerse estheticisme. Wie zich wil verdiepen in de traditionele Japanse cultuur en esthetiek, zal aan de lectuur van dit werkje heel veel genoegen beleven. Tanizaki, auteur van onder meer Dagboek van een dwaas en de monumentale roman Stille sneeuwval. De geschiedenis van de gezusters Makioka, publiceerde het oorspronkelijk in 1933-34. Dat het essay vandaag de dag nog steeds aanspreekt, werd nog eens bewezen toen architect en erfgoedvader Jos Vandenbreeden in het radioprogramma Berg en Dal van 7 maart 2021 er uitgebreid naar verwees.
De bouw en inrichting van een eigen huis waren voor Tanizaki aanleiding de voor- en nadelen van geïmporteerde westerse verworvenheden als verwarming, elektrische verlichting en sanitair tegen elkaar af te wegen, en deze te confronteren met de Japanse traditie, waarin ‘het geheim van de schaduwen’ zo’n centrale plaats inneemt. Uitgebreid besteedt hij onder meer aandacht aan architectuur, de inrichting van een huis, het toilet, de verlichting, het papier, vaatwerk, restaurants, eten, theatervormen en vrouwelijke schoonheid. Tanizaki vergelijkt het Oosten en het Westen en de twee met elkaar botsende esthetische tradities, en schrijft: ‘Wij vinden schoonheid niet in de dingen zelf, maar in de schaduwpatronen, in het licht en het donker dat het ene ding bij het andere veroorzaakt.’ De lofzang over deze schaduw is vooral een ode aan de donkere omgeving, waarin de verbeelding meer kans krijgt dan in het afstompende, volle licht. Hij breidt zijn liefde voor de schaduw dan ook uit naar de literatuur:
Ik zou deze wereld van schaduwen die we nu aan het verliezen zijn, graag behouden voor de literatuur. In het paleis der literatuur geef ik de voorkeur aan overhangende dakranden en donkere muren. Dingen die al te zichtbaar worden, duw ik terug in de schaduw. Overbodige versieringen verwijder ik. Ik vraag niet dat het overal gebeurt, maar misschien is het geoorloofd om één huis over te houden waar we het elektrisch licht kunnen uitdoen om eens te kijken hoe het er dan uitziet.
Lof der schaduw is een subtiele, onderhoudende en verhelderende inleiding tot de schoonheidsbeleving van de Japanner en de denkwereld van een van de grootste Japanse schrijvers.
