Een onevenaarbaar literair meesterwerk. “All the rest is rust and stardust.”

“How did they ever make a movie of Lolita?” was de boodschap die in 1962 prijkte op de affiche van Stanley Kubrick’s verfilming van Vladimir Nabokovs gelijknamige meesterwerk... Als recensent stel ik mijzelf vooral de vraag: “How can I ever write a book review about Lolita?” Wel, ik zal een poging wagen. Lolita is zodanig bekend dat zelfs mensen die nooit een boek lezen er al over hebben gehoord. De verfilmingen en vele referenties in de popcultuur hebben hier ongetwijfeld mee te maken. Net zoals het onmiskenbare feit dat deze roman één van de meest omstreden, complexe en grootste literaire werken is van de twintigste eeuw. Het verdient terecht zijn mooie dertiende plaats in Time Magazine's All-Time 100 Novels.

Waarover gaat deze controversiële roman nu eigenlijk? Lolita vertelt het verhaal van Humbert Humbert, die in de jaren vijftig van Amerika naar Europa afzakt om er Franse Poëzie te doceren. Hij wordt stapelverliefd op Dolores, de twaalfjarige dochter van zijn hospita. Om Dolores (LO-LEE-TA) in zijn macht te krijgen, trouwt hij met haar moeder. Al kan hij de vrouw totaal niet uitstaan. Hierover schrijft hij in zijn ‘geheime’ dagboek. Tot zij het dagboek ontdekt en er cynische fragmenten over zichzelf in leest. Ze rent in volle paniek de straat op en wordt omvergereden door een auto. Humbert ‘ontfermt’ zich over Lolita na de plotse dood van haar moeder. Er ontstaat stillaan een (seksuele) relatie tussen beiden. De rest... is geschiedenis. En literatuur.

“Nabokov was zodanig kritisch over zijn eigen werk, dat hij zijn manuscript ooit in het vuur wou gooien.”

Het heeft weinig zin om in deze recensie verder uit te weiden over het verhaal van dit boek. Het is interessanter om dieper in te gaan op de vele aspecten die deze roman zo uniek maken. Fun fact: zonder Nabokovs echtgenote Vera, had dit boek waarschijnlijk nooit het licht gezien. Nabokov was zodanig kritisch over zijn eigen werk, dat hij zijn manuscript ooit in het vuur wou gooien. Gelukkig kon ze hem tegenhouden. De Russische auteur stond ook nogal sceptisch tegenover vertalingen van zijn werk. Daarom schreef hij deze roman vastberaden zelf in het Engels. In dat opzicht kon Nabokov zich blijkbaar wel vinden in de bekende quote van de Amerikaanse dichter Robert Frost: “Poetry is what gets lost in translation.”

Je hoeft maar enkele pagina’s van deze roman te lezen om te beseffen dat het geen sinecure is om Lolita te vertalen. Het boek bulkt namelijk van woordspelingen en poëtische kronkels. Bovendien geldt het als een schoolvoorbeeld van modernistische literatuur omwille van de vele intertekstuele referenties die het bevat. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat velen die het boek ooit gelezen hebben, het vaak later nogmaals (of vele malen) herlezen, kwestie van nuances te vatten die zij bij een eerste lezing over het hoofd zagen.

Taal en schrijfstijl spelen een belangrijke rol in deze roman. Nabokov was een taalvirtuoos. Door het eigenzinnige taalgebruik evenals de humoristische en lyrische vertelstijl van zijn protagonist, weet hij de lezer in dit uiterst bijzondere verhaal steeds met een dubbelzinnig gevoel achter te laten.

“De roman dwingt ons om onze eigen interpretaties voortdurend te herinterpreteren.”

Bij de eerste publicatie midden jaren 50 werd het boek meteen bestempeld als een pornografische ‘schandaalroman’. Wie deze roman gewoonweg beschouwt als een canoniek literair werk dat zijn glorie te danken heeft aan zijn controverse, heeft het echter bij het verkeerde eind.

Het is geen pornografisch werk. Net zoals het geen liefdesverhaal is. In tegenstelling tot wat velen zouden beweren... Achter de romantische sluier van lyricisme die de ik-verteller de lezer voorhoudt, schuilt een complex verhaal van moraliteit, waarbij de lezer voortdurend uitgedaagd wordt om, niet alleen het verhaal, maar ook zijn eigen perceptie van het verhaal telkens opnieuw in vraag te stellen.

Lolita is een veelzijdige en gelaagde roman, die niet alleen provoceert omwille van van het controversiële verhaal, maar ook omwille van de bijzondere schrijfstijl en unieke vertelinstantie. De roman dwingt ons om onze eigen interpretaties voortdurend te herinterpreteren. De mensheid zou er baat bij hebben om dit laatste ook wat meer toe te passen in het dagelijkse leven.

Dames en heren van de lezersjury... Lolita is een onevenaarbaar literair meesterwerk. En, om het met de gevleugelde woorden van Humbert Humbert hemzelf te stellen: “All the rest is rust and stardust.”

Geoffrey Colson