Ironie en ernst als stijlmiddel en levenshouding
Ilja Leonard Pfeijffer is tegenwoordig vooral bekend als roman-auteur, die van opleiding classicus is, maar in zijn romans is duidelijk dat hij ook nadenkt over de wereld van vandaag. In Ondraaglijke lichtheid gaat hij dieper in op het concept 'ironie'. De classicus in hem gaat terug naar de oorsprong van het idee in de Oudheid, de wereldburger van vandaag in hem doet hem nadenken over de rol van ironie in het hedendaagse leven.
Pfeijffer maakt (niet als eerste) een onderscheid tussen ironie als stijlmiddel (waar hij erg van houdt) en ironie als levenshouding. Vooral over dat laatste gebeurt er iets opmerkelijks. Gaandeweg groeit het besef dat die ironische levenshouding, waarin niets ernstig genomen wordt omdat er toch geen 'universele Waarheid' bestaat, misschien louter destructief is, en dat er in het huidige politieke debat meer plaats moet zijn voor oprechte ernst. Hoe moeilijk dat ook is in deze tijden waarin alternatieve feiten en fake news welig tieren op sociale media.
Pfeijffer heeft me aan het denken gezet, en dat is altijd een goed teken. Ik heb onlangs ook het iets recentere Kinderen van Apate. Over leugens en waarachtigheid van Alicja Gescinska gelezen (misschien schrijf ik hier ook nog een leestip over). Ze verwijst niet naar Pfeijffer, maar het lijkt mij dat beide boekjes mooi op elkaar aansluiten: beide stellen fundamentele vragen over hoe we ons kunnen verhouden tot de wereld zoals die vandaag op ons afkomt.
In de epiloog schrijft Pfeijffer dat de uitgever in een vroeg stadium van het essay een aankondiging had geschreven met daarin de zin: 'De in Genua wonende schrijver, dichter en classicus Ilja Leonard Pfeijffer laat op even geestige als bewogen wijze zien hoe ironie en satire nog steeds kritische wapens kunnen zijn tegen de ondraaglijke lichtheid van het debat.' Pfeijffer voegt daaraan toe: 'Als die zin nu nog steeds op de achterflap staat van dit boekje, heeft de uitgever mijn tekst niet gelezen.' Op de achterflap keert de zin wel degelijk terug, met een belangrijke aanpassing: 'Ilja Pfeijffer vraagt zich op even geestige als bewogen wijze af of ironie en satire nog steeds kritische wapens kunnen zijn tegen de ondraaglijke lichtheid van het debat.'
Synopsis
Literair en filosofisch onderzoek naar de betekenis en waarde van ironie voor het maatschappelijk debat.