Magische meditatie over mens-zijn en overleven

Wat een inventieve en wonderbare vertelling is dit!

Piranesi is een slimme en accurate ex-journalist die ingesloten geraakt in een labyrintische wereld (‘Het Huis’), die onderhevig is aan seizoenen en woeste getijden. Hij overleeft er bijna geheel alleen door zijn doorgedreven systematiek en wijsheid die de hedendaagse mens grotendeels heeft verloren.
Hij is een soort Adam van na de transformatie, die de wereld en de doden om hem heen nieuwe namen geeft, de dingen in een ander perspectief ziet en zijn eigen (over-)levensstijl zoekt. Zijn wereld bestaat hoofdzakelijk uit stenen zuilen, standbeelden, plaveien en trappen, met soms een doorzichtje naar de sterren en de wolken. Als veerkrachtige held die zijn lot aanvaardt, gevoel en respect hoog in het vaandel voert, gaat hij zo sterk op in zijn levensdrang dat hij zich nauwelijks nog iets herinnert ‘van wat voorafging’.

Op geregelde tijdstippen komt hij wel in contact met De Ander, een oudere academicus, die hem soms voorziet van het hoogstnodige (een slaapzak, lucifers, schoenen, een vishengel of notitieboekjes), in ruil voor kennis van het labyrint. Deze Ander, een pathologische leugenaar, stimuleert Piranesi’s geheugen, ruziet met hem, discussieert voortdurend over De Profeet. Dat is een arrogante en manipulatieve, occulte specialist in transgressief denken. Terwijl de jongeman Piranesi de Nieuwe wereld instinctief verstaat en erin slaagt moeiteloos door deze oneindige verwarring te navigeren en respect op te brengen voor elke aanwezigheid, jaagt De Ander op de traditionele kennis (die in het labyrint echter weinig nut heeft).

Naast de gevoelige en charmante hoofdpersoon is ook ‘Het Huis’ zelf de held van deze spannende en verbeeldingsrijke roman: ‘Het is genoeg, in en van zichzelf’. En het is vooral de grote verdienste van auteur Susanna Clarke die Piranesi doet noteren: ‘De Schitterende Ordening van Het Huis is wat ons Leven schenkt’. Het is die ordening die ons in het hoofd van Piranesi zowel als in de haast religieuze sfeer, de ritmiek en expressieve benamingen van dit Borgesiaanse huis (denk aan zijn oneindige bibliotheek!) een traag tijdsverloop en accurate plattegrond van zalen en gangen doet opbouwen, zodat we niet verdwalen tussen de Dertigste Dag van de Twaalfde Maand in het Jaar van Huilen en Jammeren in de Tweede Vestibule, en de Negende Maand in het Jaar dat de Albatros naar de Zesde Noordwestelijke Zaal kwam; of ook nog opdat we de clou niet zouden missen op het Plaveisel tussen de Oostelijke Deur en de ingestorte Koraalzaal.
Het is een intrigerende plek, dat Huis: die eindeloze opeenvolging van zalen, gangen en trappen? Of is het een ondergrondse gevangenis? Een schuilplaats tegen apocalyptische rampen? Of Plato’s grot? Er zijn wieren en vissen als voedselbron, er vliegen zwermen vogels rond (albatrossen, roeken, een uil), de doden hebben er hun eigen nissen, de duizenden Reuzen roepen er de Oude Wereld nog op. De oceaan die er in de lager gelegen zalen en traphallen huishoudt, bepaalt het ritme van de tijd.

In de thrillerachtige voortschrijding van de beschrijvingen en zich opstapelende notities, stelt Piranesi zich steeds meer vragen: Bestaan er bomen? Wat betekent het skelet van het Opgevouwen Kind? Wie waren de vermiste studenten van De Profeet? Hoe kwam het Volk van de Alkoof in het labyrint terecht? En wie verwijderde gehele stukken uit zijn notitieboeken?
De een na de andere opening tussen de Nieuwe en de Oude wereld duikt op, restanten van wat vergeten werd of is verdwenen. Terwijl het Huis grotendeels onbewogen blijft en de tijd er bijzonder langzaam gaat, tovert auteur Susanna Clarke met minieme verschuivingen in de blik van Piranesi, in het mysterie van tekens en weglatingen, met flitsen vergeten gebeurtenissen en herinneringen. Tot plots iemand verdrinkt in een vloedgolf en de mysterieuze ‘16’ in levenden lijve voor de hoofdpersoon staat!

In dat opzicht is een uitspraak van De Profeet in het verhaal bijzonder betekenisvol voor het doel dat Susanna Clarke met haar tweede boek voor ogen had: ‘Ik werk met afwezigheden, stiltes, met zonderlinge gaten tussen de dingen. Ik ben waarlijk meer een magiër dan iets anders.’
Dat geldt zowel voor de gedetailleerde verbeelding van ‘Het Huis’, die de lezer in een soort rijke versie van de imaginaire kerkers van de Italiaanse kunstenaar en graficus Giovanni Battista Piranesi (1720-1778) plaatst, als voor het innemende en min of meer open karakter van de hoofdpersoon, die ons veel kan leren als eenzame overlever.

The New Yorker noemde deze Piranesi-roman, waaraan Clarke zestien jaar! werkte —na haar veelbekroonde debuutroman en miljoenenseller Jonathan Strange & Mr. Norrell— heel terecht een ‘meditatie over het leven in quarantaine’. Dat is het zeker, maar ook opnieuw een leesavontuur van groot formaat!