Het dier dat een god werd?

De Israëlische historicus Yuval Noah Harari vertelt in Homo Sapiens het verhaal van de mens, die aap die dankzij zijn vernuft en zijn gave samen te werken zoveel verwezenlijkt lijkt te hebben, op gang wist te zetten. Harari's kleine geschiedenis van de mensheid werd een hit en zijn originele benadering en termen als imaginaire realiteit en cognitieve, agrarische en wetenschappelijke revoluties lijken goed op weg mainstream te worden.

Als Harari het verhaal vertelt van de homo sapiens lijkt hij onder de indruk van diens kunnen, vol bewondering voor diens sociale en technische prestaties, maar al snel kent zijn verhaal scherpere kantjes. Harari lijkt prometheïsch, vol geloof in de menselijke vooruitgang, maar komt ook verrassend uit de hoek. Met zijn kijk op het leven van de archaïsche oerverzamelaars, zijn beschrijving van het menselijk geluk, het onbeschrijfelijke dierenleed en andere uitdagende inzichten deelt hij al wat meppen uit. Maar op het einde volgt de punch, de ware uppercut:

'Zeventigduizend jaar geleden was de Homo Sapiens nog een onbeduidende diersoort die zo'n beetje zijn eigen gangetje ging in een uithoek van Afrika. In de millenia daarna veranderde hij zichzelf in de obscure heerser van de planeet en de grootste nachtmerrie van het ecosysteem. Nu staat hij op het punt om een god te worden, klaar om niet alleen de eeuwige jeugd te verwerven, maar ook het goddelijke vermogen om te scheppen en te vernietigen. Helaas heeft het sapiensregime op aarde tot dusver weinig voortgebracht om trots op te zijn. We hebben onze omgeving naar onze hand gezet, de voedselproductie opgekrikt, steden gebouwd, wereldrijk gevestigd en wijdvertakte handelsnetwerken opgezet. Maar hebben we het leed in de wereld ook verminderd? Keer op keer is gebleken dat grote uitbreidingen van de menselijke almacht het welzijn van individuele sapiens niet per se ten goede kwamen en meestal gigantisch veel ellende betekenden voor de andere dieren. De laatste paar decennia hebben we eindelijk wat serieuze vooruitgang geboekt op terrein van de menselijke levensomstandigheden. Er zijn minder hongersnoden, epidemieën (opm.: Harari schreef het boek in 2012) en oorlogen. Maar de situatie van andere dieren verslechtert sneller dan ooit en de verbeteringen op het menselijke vlak zijn te recent en te wankel om ze voor lief te nemen. Daar komt bij dat we, ondanks de verbluffende dingen waartoe de mens in staat is, nog steeds niet helemaal zeker zijn van onze doelen en net zo ontevreden lijken als altijd. We zijn van kano's overgestapt op stoomschepen en daarna op spaceshuttle, maar niemand weet waar we naartoe gaan. We zijn machtiger dan ooit, maar hebben nauwelijks een idee wat we met al die macht aan moeten. Erger nog, de mensheid lijkt onverantwoorder dan ooit. Als selfmade goden met de wetten van de natuurkunde als ons enige gezelschap hoeven we niemand rekenschap af te leggen. We richten de ene na de andere ramp aan onder collega-dieren en het ecosysteem waarin we leven, terwijl we weinig meer najagen dan ons eigen comfort en amusement, zonder ooit ergens content mee te zijn. Bestaat er iets gevaarlijker dan ontevreden, onverantwoordelijke goden die niet weten wat ze willen?' (p. 445-446)