Ramuz onthult geniepige maar ook kwaadaardige spelletjes
Twee jaar geleden las ik De grote angst in de bergen uit 1926 van de Zwitserse schrijver Charles-Ferdinand Ramuz in één ruk uit en ontdekte dat honderdjarige romans razend actueel kunnen zijn.
Ik verwachtte een gelijkaardige ervaring van een ander boek van Ramuz La Beauté sur la terre (1927) dat in 2023 door Rokus Hofstede vertaald werd. Het lezen verging mij ditmaal ietwat anders. Ik merkte al vlug dat ik na enkele alinea’s mijn ogen moest sluiten om de taal volledig te laten binnenkomen. Maar ik had al vlug door dat deze leespauze mij liet savoureren. En het is dit savoureren waardoor het lezen van Ramuz Schoonheid op aarde zelf schoonheid werd.
In een rustiek dorpje aan het meer van Genève heeft de cafébaas Milliquet met tegenzin ingestemd de negentienjarige dochter van zijn overleden broer op te vangen. Zij komt helemaal uit Cuba. De exotische schoonheid verhit de gemoederen van de dorpsbewoners. Ze willen haar allemaal op de een of andere manier bezitten. Maar Juliette is in rouw en heeft weinig zin om zich in het dorp te integreren. Wanneer ze op een avond door haar open raam de heldere klanken van een trekharmonica hoort gaat ze op zoek naar de herkomst ervan. Die vindt ze bij een kleine bultenaar die net als zij in het dorp als curiosum beschouwd wordt en die, in tegenstelling tot de andere mannen van het dorp, niets van haar verlangt.
Daarom verdwijnt ze tenslotte met de gebochelde muzikant. Ze laat chaos achter.
Zoals in De grote angst in de bergen gaat Ramuz ook hier de allegorische toer op.
Juliette is een ding dat hebzucht en begeerte opwekt en Ramuz slaagt erin om ons te laten aanvoelen dat de drang om schoonheid te hebben, te domineren en te onderwerpen zich tegen de mens keert en hem uiteindelijk tot eenzaamheid veroordeelt.
Die schoonheid wordt niet alleen belichaamd door een vrouw maar kan voor alles wat waardevol is staan.
‘Kunnen wij omspringen met schoonheid onder de mensen? Hoe slagen we erin om dit belangeloos te doen?’ zijn terugkerende vragen in het boek. Ramuz onthult de geniepige maar ook kwaadaardige spelletjes en de intriges in deze context.
Dan is er ook nog het onbehagen over een buitenstaander die op een nieuwe plek zijn plaats zoekt. Een thema van alle tijden dat zeker nu niet aan actualiteit moet inboeten.
In Schoonheid op aarde maakt Ramuz gebruik van wisselende vertelperspectieven. Nu eens laat de auteur een naamloze verteller aan het woord om ons dan weer in het hoofd van de oude visser Rouge te laten kijken of om even later meerdere stemmen simultaan te laten horen. Al deze stemmen en stemmingen laat hij resoneren met het water, de bergen, de lucht en de wolken waardoor hij de natuur en zijn elementen een ziel geeft. Met de storm die aan het einde van het boek in alle hevigheid losbarst en de dramatische gebeurtenissen in het dorp weerspiegelt laat Ramuz als geen ander de afhankelijkheid van de levende wezens en de levenloze natuur aanvoelen. Maar ook de vergankelijkheid van schoonheid wordt hier beeldend aangebracht.
Bij aanvang van het boek vraagt de stijl van Ramuz enige soepelheid van de lezer. Maar het doorzettingsvermogen wordt vlug beloond. Zo is het gebruik van persoonlijke voornaamwoorden, ‘ik, je en we’ kunnen op heel verschillende personen slaan, desoriënterend. Ook het door elkaar gebruiken van tegenwoordige en verleden tijd zet de lezer geregeld op het verkeerde been. Het was de verdienste van vertaler Rokus Hofstede om deze taal voor een hedendaagse lezer geloofwaardig te maken.
Ramuz staat bekend om zijn gestileerde volkstaal. Door het gebruik van de spreektaal van Zwitserse dorpsbewoners lezen we veel herhalingen van woorden en flarden van zinnen. Hierdoor ontstaat een bijzonder ritme en horen we klanken die een zekere muzikaliteit aan de tekst verlenen. Nu eens horen we een prachtige melodie dan weer opzwepende en bezwerende rap. Het is dit ritme dat aan het verhaal iets dreigends geeft maar dat je, ook als je eventjes gedesoriënteerd bent, verder doet lezen en dat je laat savoureren.
