Confronterend en hard

Opnieuw niet het meest verfrissende maar wel het meest beklijvende dit jaar…Dit boek lag al een tijdje op één van mijn stapels ‘nog-te-lezen’, eigenlijk de stapel ‘zeker-nog-te-lezen’ maar ik wist dat ik er het juiste moment moest voor kiezen. Een periode waarin ik niet te veel werd afgeleid door andere zaken. Het werd dus tijdens een van onze zwerftochten met de camper omdat ik mij pas dan kan ontdoen van de dagelijkse beslommeringen. Ik wist wel op voorhand dat dit nu niet de meest voor de hand liggende vakantielectuur zou zijn maar ik wou er echt mijn tijd in steken omdat ik dit nog altijd niet kan begrijpen. Als kind uit de jaren ’60 van de vorige eeuw kwam de Holocaust en de daarmee gepaard gaande genocide niet aan onze jonge oren en ik heb nu in deze tijd het beangstigende gevoel dat dit meer dan ooit het momentum is om de onbegrijpelijke verschrikking van de vernietigingskampen niet te vergeten en de Holocaustrevisionisten en het nationaal-socialisme en fascisme geen kans te geven. Evenzeer citeer ik hier ook “Na de bevrijding. Aantekeningen over de Goelag, 1944-1956 - Barbara Skarga, Alicia Gescinska” over de Goelagkampen. (https://www.standaarduitgeverij.be/.../na-de-bevrijding.../)

Het is onbegonnen werk om over dit nuchter en onderkoeld geschreven relaas een ‘wervende’ recensie te schrijven. Ik heb bij veel passages net zoals Arno Grunberg in zijn voorwoord waarin hij dit boek in zijn context plaatst aangeeft ook op mijn tandvlees gezeten. Nog nooit is dit zo hard bij mij binnen gekomen. Zoals Primo Levi het stelt: ‘Het bedenken van de Sonderkommando’s is de meest demonische daad van het nationaal­socialisme’. Filip Müller, een van de weinige overlevenden van de 2200 Sonderkommando’s (slechts 110 overleefden dit kommando, zij waren Geheimnis­träger en moesten ook eindigen als as) heeft van 1942 tot 1945 het hele proces moeten aanschouwen en gedwongen moeten deelnemen aan de ontmenselijking en vernietiging van zijn medemensen. Je krijgt hier al lezend de aan waanzin grenzende realiteit van de vernietigingsmachinerie in het doodskamp Auschwitz. De Sonderkommando’s dienden de lijken uit de met Zyklon-B gevulde gaskamers ter verwijderen, gouden tanden uit te rukken en de lichamen in verbrandingsovens en verbrandkuilen te schuiven, te leggen, te stapelen. Zij werden afgezonderd van alle andere gedeporteerden, wetende dat hun doodvonnis zeker was. Niets mocht hiervan naar de buitenwereld lekken. De precisie en het zoeken naar efficiëntie om deze massavernietiging mogelijk te maken grenst aan imaginaire realiteit of een contradictie in terminus. Uit een onderzoek uit 2019 blijkt dat de nazi’s in augustus, september en oktober 1942 in slechts 100 dagen tijd 1,5 miljoen Poolse joden hebben vergast of doodgeschoten. Dat zijn 15.000 doden per dag, (op sommige dagen tot 20.000) wat betekent dat de Duitse moordmachine in die drie maanden sneller draaide dan in de rest van de oorlog. Waarschijnlijk zijn er nooit eerder in de geschiedenis zo veel mensen in zo’n korte tijd vermoord. In Auschwitz-Birkenau zijn uiteindelijk 1,1 miljoen mensen verdwenen. Los van deze gruwel beschrijft Müller alle façades en gespeelde toneelstukjes van de SS-leden om de grote golven van mensen die van de perrons naar de gaskamers en de verbrandingsovens zo goedgelovig en dus ook zo vlot mogelijk te laten vooruitgaan maar ook het bedenken van nieuwe methodieken om de lijken in zo’n korte tijd weg te werken. Onthutst’ is waarschijnlijk het beste woord dat ik kan bedenken toen ik dit las. Bij sommige passages diende ik het boek weg te leggen om te bekomen. Achteraan het boek is kort de levensloop van een aantal gedeporteerden, kapo’s en SS-leden/kampbeulen opgenomen met foto. Confronterend en des te harder. Ik greep er dikwijls naar terug tijdens het lezen omdat ik mij nauwelijks kon voorstellen dat zij er zo gewoon uitzagen. Ik zal nooit na het lezen van dit boek nog een boek over Auschwitz kunnen lezen zonder dit voor mijn geest te brengen, laat staan dat ik nog ooit een geromantiseerd verhaal over eender welk vernietigingskamp zal kunnen lezen. Gevoelige lezers beginnen er best niet aan, lezers met een groot rechtvaardigheidsgevoel stel het lezen niet uit. Het is een mokerslag op je brein maar zo broodnodig om waakzaam te blijven. Ik kan het nog steeds niet begrijpen.

Müller wist in de chaos van de kamp­evacuatie op 17 januari 1945 Birkenau met 99 andere gevangenen te verlaten. Hij overleefde de vijfenzestig kilometer lange dodenmars naar Loslau en werd in het Oostenrijkse opvangkamp Guns­kirchen op 4 mei 1945 ‘ernstig ziek en apatisch’ bevrijd door het Amerikaanse leger.