Bram Moenaert
Leestip van Bram Moenaert
We read to know we're not alone

Een herontdekte klassieker - laatste deel van de Transsylvaanse trilogie

4 maart 2023

Uiteengescheurd is het laatste deel van de Transsylvaanse trilogie die Miklós Bánffy schreef op het eind van de jaren dertig. Het gaat om drie boeken die zich afspelen in het begin van de twintigste eeuw in Transsylvanië, nu een deel van Roemenië, maar vóór de Eerste Wereldoorlog een Hongaarse provincie waar de maatschappelijke bovenlaag bestond uit Hongaarse adel en de rest van de bevolking uit een mengelmoes van Hongaren, Roemenen, Duitsers, zigeuners en Joden. Hongarije zelf was toen een deel van het Habsburgse keizerrijk. Miklós Bánffy was een veelzijdige graaf, diplomaat en minister van Buitenlandse Zaken, maar ook operadirecteur, decorbouwer, schilder en dus ook schrijver.

In de boeken staat graaf Bálint Abády centraal, net als Bánffy graaf en politicus, en zijn onmogelijke liefde voor Adrienne Milóth. Het is het verhaal van de Transsylvaanse adel, met veel beschrijvingen van kastelen, feesten, jachtpartijen, paardenraces en de bergen en de bossen van de streek. Daartussen wordt gedetailleerd de Hongaarse politiek in de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie verweven, in de aanloop naar WO I en de onvermijdelijke ondergang van het keizerrijk. Het is een subtiele aanklacht tegen de kortzichtigheid van de politici die uit nationalistische overtuiging obstructie plegen tegen de modernisering van het leger en er zo voor zorgen dat het land totaal onvoorbereid de oorlog in trekt. Tegelijk beschrijft Bánffy ook de decadentie van de adel, met zijn alcohol- en gokverslaafden en hun desinteresse in het beheer van de landgoederen. Daar vind je ook enkele van de meer humoristische, soms absurde scènes, bijvoorbeeld wanneer een jonkheer zijn mooie Engelse rijkostuum wil showen op een bal, maar te laat beseft dat het enorm naar paarden stinkt, of het verhaal van de drinkebroer die al zijn vrienden en het hele dorp uitnodigt op een proces tegen de palinka, een sterke vruchtendrank – de palinka wordt ter dood veroordeeld. De weinige sterke persoonlijkheden zijn sommige vrouwen, en mensen uit de middenklasse die wél mee evolueren met de veranderende tijden.

Maar de hoofdpersoon is dus de idealistische Bálint Abády. We volgen hem in zijn moeilijke relatie met zijn moeder, in zijn politieke loopbaan en zijn vriendschappen, in zijn pogingen om de plaatselijke bevolking te helpen, en in zijn liefdesleven. In Uiteengescheurd lijkt zijn grootste wens eindelijk in vervulling te gaan: een huwelijk met Adrienne, de enige persoon bij wie hij zichzelf kan zijn. Helaas loopt ook dat verhaal, net als dat van het keizerrijk en de adel, niet goed af.

De boeken zijn geschreven in een klassieke, beeldende, misschien af en toe zelfs hoogdravende stijl. Het lijkt soms bewust ouderwets, met veel aandacht voor moraalfilosofische overpeinzingen. De gedetailleerde beschrijvingen van het politieke spel kunnen er voor sommige lezers waarschijnlijk te veel aan zijn, maar die kunnen zonder probleem worden overgeslaan. Tegelijk zijn er de overtuigende natuurbeschrijvingen die al de rest in perspectief plaatsen. In de pers werd de trilogie een kruising tussen Oorlog en vrede en Anna Karenina genoemd. Dat lijkt me net iets te veel eer, maar toch zijn deze boeken zeker de moeite voor wie houdt van Tolstoj, Fontane of Tomasi di Lampedusa.

Op het eind verliest Bálint zijn moeder, zijn beste vrienden en de liefde van zijn leven en moet hij gaan vechten in een zinloze oorlog waardoor hij ook zijn vaderland zal verliezen … “Langzaam namen fictie, zelfbedrog en grootspraak de plaats van de werkelijkheid in. (…) Nu zou het land te gronde gaan, en daarmee de leden van deze generatie. (…) De stad en de vallei lagen al in de schaduw. Het werd langzaam donker. (…) Daar stonden ze: (…) lange bergruggen met afgeplatte flanken. Reusachtige doodskisten, lijkkisten van volken.”

Synopsis

Een Hongaarse graaf en afgevaardigde in het parlement besluit zich na de moord op aartshertog Frans Ferdinand in 1914 bij zijn huzarenregiment te voegen, en zegt daarbij zijn familiekasteel in Dénestornya voor onbepaalde tijd vaarwel.

Bram Moenaert
Leestip van Bram Moenaert
We read to know we're not alone

Uiteengescheurd
Titel:
Uiteengescheurd
Auteur:
Miklós Bánffy
# pagina's:
329 p. : kaart
Uitgeverij:
Uitgeverij Atlas Contact
ISBN:
9789025459734
Materiaal:
Boek
Onderwerp:
Adel, Transsylvanië, Hongarije ; geschiedenis, Tijdsbeeld ; 1900-1918
Sfeer:
Kleurrijk

Gerelateerde leestips