Een roman die, meer dan 100 jaar later, nog steeds staat als een huis en nog niets van zijn zeggingskracht verloren

Ook in Elsschots debuutroman, is zijn typerend handelsmerk al aanwezig. Eerst en vooral de toch wel aparte toon. Een (bijna unieke) combinatie van humor, onnavolgbare milde ironie die nergens vilein of echt sarcastisch wordt, én menselijkheid. Op geen enkel ogenblik vervalt hij echter in zuiver cynisme. Een licht afstandelijke, geamuseerde toon die hij tot de laatste paragraaf volhoudt. In deze roman toont hij ook reeds zijn uitzonderlijk observatie-talent. Hij brengt een tranche-de-vie van het leven in het pension en ontmaskert de hypocrisie en het bedrog.

Over bedriegers en bedrogenen. Over oplichten of opgelicht worden. Over bedrog in het leven van alledag. Over financieel gewin. Over bedrog in de liefde. Over de schone schijn van eerlijkheid en fatsoen proberen op te houden. Over de burgerlijke façade die kost wat kost in stand gehouden moet worden. Over vergane glorie. Over egoïsme. Over onbetrouwbaarheid. Over eigenbelang. Over onbeantwoorde liefde. Over eigenwaan. Over spijt hebben. Over kleine menselijke tekortkomingen.

De onvergetelijke, kleurrijke personages zijn mooi getypeerd en raak getekend, en vervallen nooit in het karikaturale. Geen enkel zweem van sentiment. Geestig, en bij vlagen aangrijpend. Eenvoudig, glashelder woordgebruik. Een bondige, heel directe schrijfstijl. Flitsend. Het juiste woord op de juiste plaats. Geen tierlantijntjes. Geen poespas. Geen psychologisch geneuzel. Geen uitputtende beschrijvingen. Elsschot slaagt erin veel te zeggen met weinig woorden. Naar verluidt wou Elsschot dat zijn boeken 100 jaar later nog konden gelezen worden, en daar is hij overduidelijk in geslaagd. Er ligt hooguit een dun laagje stof op enkele woorden en uitdrukkingen.

Mooie compositie ook. Door voortdurend te springen van het ene naar het andere personage, weet hij de spanning erin te houden. Een mooie afwisseling van verhaallijnen. Heel filmisch geschreven, met veel actie. (De roman is trouwens tweemaal verfilmd als televisiefeuilleton en éénmaal als langspeelfilm). Je krijgt voortdurend het gevoel dat je samen met de pensiongasten aan tafel zit en met hen goedkope champagne drinkt of getuige bent van een diefstal van appelsienen.

Een echte klassieker. Een roman die, meer dan 100 jaar later, nog steeds staat als een huis en nog niets van zijn zeggingskracht verloren. Een voor zijn tijd, gepubliceerd in 1913, modern boek met thema’s als zelfmoord, abortus en de wraak op een onschuldig huisdier.

Toch eventjes getwijfeld aan het aantal sterren, want, zoals reeds vermeld, ligt er hier en daar toch een dun laagje grammaticaal stof op. Maar het feit dat Elsschot begin vorige eeuw gedetailleerd over een illegale abortus en een zelfmoord schreef, heeft voor de vijfde ster gezorgd. Je moet het in die periode maar durven en doen. Héél graag gelezen.