Portret van een gekweld genie
In 2020 is het precies 250 jaar geleden dat Ludwig van Beethoven, een van de grootste componisten aller tijden, werd geboren. Ter gelegenheid hiervan verscheen de herziene editie van de indrukwekkende biografie van de Vlaamse dirigent en musicoloog Jan Caeyers. Het is zonder twijfelen de beste en meest omvangrijke monografie over Beethoven die oorspronkelijk in het Nederlands is verschenen. Jan Caeyers geldt als een van de belangrijkste kenners van leven en werk van deze gekwelde titaan van de klassieke muziek.
Caeyers portretteert Beethoven als geniaal componist, maar gaat ook in op zijn uiterst complexe en getourmenteerde persoonlijkheid. De auteur verbindt het leven van Beethoven met zijn werk. Er is aandacht voor zijn sombere jeugd, zijn wisselende stemmingen, zijn verlangens, zijn relaties en conflicten met familie en vrienden, zijn verhouding met de ‘onsterfelijke geliefde’ en het drama van zijn doofheid. Gebruik makend van vrij recent onderzoek slaagt Caeyers slaagt erin om de vele fabels een plaats in zijn verhaal te geven. Ook Beethovens brieven vormen een belangrijke basis. Caeyers blijft weg van de hagiografische kunstenaarsbiografie. Daarentegen kiest hij heeft voor een frisse, maar afstandelijke aanpak. Centraal staat de invloed van Beethoven op de muziek en het muziekleven in de negentiende eeuw. Met Beethoven was het componeren een aparte discipline geworden, met hoge ethische en esthetische doelstellingen. Voor Caeyers draait het primair om de kernvraag of genialiteit voldoende is om beroemd te worden. Hij beschrijft de componist ook nadrukkelijk als carrièrebewuste kunstenaar. Caeyers schetst de invloed van Beethovens ideeënrijkdom op zijn omgeving en daarbuiten, zijn carrière als beginnend componist en jonge pianovirtuoos in Wenen, zijn improvisatietalent, het door zijn toenemende doofheid gedwongen einde van zijn publieke optredens en de daarmee samenhangende zoektocht naar de diepere zin en betekenis van zijn kunstenaarsbestaan. Caeyers gaat helder in op zijn muziek, die met de jaren complexer en eigenzinniger werd. Er is tevens ruime aandacht voor de historische context en de politieke verwikkelingen binnen het Europa van eind achttiende, begin negentiende eeuw waarin Beethoven leefde.
Door het beeldende taalgebruik leest dit boek als een trein. Met de openingszin over de overgrootvader van Ludwig voelt het alsof je een roman openslaat: “Mechelen, zaterdag 29 maart 1727. Michiel van Beethoven zit te mijmeren over het leven. Hij is sinds vorige maand drieënveertig, heeft het gevoel dat hij oud aan het worden is en verlangt naar nieuwe uitdagingen.” Bij Caeyers is Beethoven nooit een historische figuur, maar veeleer een tijdgenoot.
Jan Caeyers beweegt zich met veel kennis van zaken door het leven van de grote componist, met vertrouwde en nieuwe inzichten. Dat Beethoven een groter publiek zocht met zijn symfonieën, kamermuziek in opdracht van de adel schreef, is bekend. De conclusies over de ’onsterfelijke geliefde’ Josephine von Brunsvik, een pianoleerlinge op wie Beethoven hartstochtelijk verliefd werd en over de compositie ’Für Elise’ voor Elisabeth Röckel die naar Wenen kwam voor haar zangcarrière en bevriend geraakte met Beethoven, zijn echter nieuw. Hier is een beeld geschetst waar geen muziekhistoricus nog omheen kan. De Beethoven die Caeyers neerzet, zorgt ervoor dat we vanaf nu anders gaan luisteren naar zijn composities: met meer aandacht, inzicht en overgave. Elke geïnteresseerde melomaan kan alleen maar zijn hart ophalen aan Beethoven, een biografie.
