Tussen weten en verbeelden – Ian McEwans blik op de toekomst

In Wat we kunnen weten keert Ian McEwan terug als de scherpe chroniqueur van onze tijd, maar dit keer kijkt hij van een afstand van honderd jaar naar het heden. In 2119 probeert literatuurwetenschapper Tom Metcalfe een beeld te reconstrueren van de wereld zoals wij die kennen – of kenden. Wat begint als een wetenschappelijke zoektocht naar een verloren gedicht dat in 2014 slechts één keer ten gehore is gebracht, groeit uit tot een reflectie over kennis, herinnering en morele verantwoordelijkheid.

Na een wereldwijde ramp is Groot-Brittannië herleid tot een archipel van bergtoppen. De rest van Europa is verdwenen onder water, de VS is uiteengevallen en Afrika is de nieuwe wereldmacht. In dit decor van stilte en herbeginnen schetst McEwan een toekomst die huiveringwekkend plausibel voelt. Toch blijft de toon opmerkelijk kalm: geen spektakel, maar bedachtzaamheid.

De roman bestaat uit twee delen, nl. de zoektocht in 2119 en anderzijds de herinneringen van de vrouw voor wie het gedicht was. Tom Metcalfe is een geleerde die leeft voor zijn onderzoek, maar ook een man die verteerd wordt door nostalgie naar de verloren 21e eeuw. Zijn zoektocht naar het verdwenen gedicht A Corona for Vivien – van dichter Francis Blundy – wordt een spiegel voor zijn eigen verlangen naar betekenis in een wereld die de onze slechts uit archieven kent. Terwijl hij Blundy’s papieren onderzoekt, reconstrueert hij niet alleen een oeuvre, maar ook onze tijd met al haar 'vindingrijke, rauwe' tegenstrijdigheden.

McEwan verbindt sciencefiction met moreel realisme. Het toekomstbeeld is geloofwaardig en onheilspellend, maar de vragen die het oproept zijn van alle tijden. Hoe betrouwbaar is ons weten? En wat blijft over van onze idealen – liberalisme, rede, vooruitgang – als de fundamenten letterlijk zijn weggespoeld?

Tegelijk is Wat we kunnen weten een subtiel psychologisch portret van een man die opgesloten zit op zijn intellectuele eiland. Tom beschouwt de mensen om hem heen met koel verstand, maar zijn blik verraadt ook gemis en verwarring. McEwan toont hem met empathie én ironie: een mens die zoekt naar zekerheid in een tijdperk dat alleen nog onzekerheid kent.

Wat we kunnen weten is een roman over grenzen: die van kennis, van vooruitgang, van het geloof in de mens. Maar ook over de noodzaak om te blijven vragen, blijven interpreteren, blijven verbeelden. McEwan laat zien dat fictie soms het enige middel is om te begrijpen wat we anders nooit zouden kunnen weten. Een elegante, intellectuele en ontroerende roman die de toekomst gebruikt om onze tijd in al haar kwetsbaarheid te spiegelen.