Een noodzakelijk boek

De titel verwijst naar het gebruiken van citroen als inkt om geheimschrift te schrijven dat enkel zichtbaar wordt door een vlam onder het beschreven blad te houden. Het hoofdpersonage gebruikt citroeninkt om op losse bladen een dagboek bij te houden waarin ze dingen neerschrijft die ze liever niet hardop uitspreekt.

Alsof het twee accolades zijn, zit het verhaal in ‘Citroeninkt’ tussen een proloog en een epiloog geklemd die zich afspelen in het heden (2018). Zo leren we meteen Talar, haar broer Cesar en haar moeder Sepideh kennen. Tussen deze accolades zit het verhaal van de dochter dat de periode 1994-2005 omspant, en het verhaal van de moeder dat begint in 1982 en loopt tot 1993, daar waar het verhaal van de dochter begint.

LET OP, VAN HIERAF VOLGEN SPOILERS (lees onderaan verder als je nog niets over het verhaal wil lezen):

1982 is drie jaar nadat het Perzië van de Sjah uitgeroepen werd tot de Islamitische Republiek Iran. Sepideh en haar vriend Arash hebben te lijden onder het regime van Ayatollah Khomeini. Hun vriendin Niloofar is een van de vele mensen die opgesloten en gemarteld wordt in de Evin-gevangenis. Anderen worden koudweg vermoord. Dat lot wacht helaas ook Niloofar verder in het boek.

In 1989 krijgen Sepideh en Arash een dochter die Talar genoemd wordt naar een personage uit een roman die haar moeder als tiener verslond. Het kind is clandestien, want Arash heeft geen papieren en hij kan dus geen geboortecertificaat aanvragen. Met behulp van Nilofaar wordt daar een mouw aangepast, maar wanneer Sepideh een tweede kind verwacht, besluit ze te vluchten. Haar moeder Dana weigert haar daarin te steunen, maar ze krijgt hulp uit onverwachte hoek.

Het boek start net na die vlucht naar Nederland waar Sepideh bevalt van een zoon, Cesar, en waar Talar op een Nederlandse school terechtkomt. Talar groeit op in een dorp waar ze zich welkom voelt. Ze is blij als ook Arash het gezin komt vervolledigen. Wanneer Talar op een dag samen met haar vader naar een zwembad gaat, wordt ze echter op pijnlijke wijze met racisme geconfronteerd.

Wat later verhuist het gezin naar Scheveningen. Talar komt op een nieuwe, geprivilegieerde school terecht, waar ze, ondanks een aantal opvallende verschillen, best wel aardt. In de stad leert ze haar eerste vriendje kennen, maar nu wordt vooral Cesar het slachtoffer van racisme, met de broer van Talars vriendje als lachende toeschouwer.

Haar vader en moeder zijn ondertussen gescheiden en het botert niet altijd even goed tussen moeder en dochter. Die situatie groeit naar een climax waar de met citroeninkt beschreven stapel papier een belangrijke rol in speelt. Die climax wordt gevolgd door een heel ontroerende brief van de moeder aan de dochter.

EINDE SPOILERS

Dit is een boek dat mikt op een jong publiek (hoewel ik de 50 voorbij ben, las ik het met een YA-blik) en zo'n boek moet in de eerste plaats vlot geschreven zijn en ‘lekker weg lezen’. Dat is bij dit boek zeker het geval.

Daarnaast is het ook een noodzakelijk boek: de situatie in Iran is actueler dan ooit. De Evin-gevangenis is ondertussen in de hele wereld berucht (met de gekende gevangenisbibliotheekmop: ‘Het boek hebben we niet, maar de schrijver ervan wel.’). Dit is een verhaal dat keer op keer verteld moet worden, want zoals in het ‘Woord vooraf’ wordt uitgelegd, is het niet altijd gemakkelijk om de situatie te begrijpen, ook niet voor zij die er direct bij betrokken zijn.