een dystopische Japanse thriller

“De geheugenpolitie” is een dystopische thriller die reeds dateert van 1994, maar die pas in 2019 naar het Engels en vorig jaar pas naar het Nederlands werd vertaald. In 2020 stond het boek op de shortlist van de International Booker Prize en het won in hetzelfde jaar The American Book Award. Yoko Ogawa is een van Japans grootste schrijvers die met haar oeuvre al elke grote Japanse prijs won, maar die in het Westen nauwelijks bekend is.

Het verhaal

Op een eiland verdwijnen op regelmatige basis steeds meer dingen, dieren en concepten: hoeden, vogels, rozen, boeken, seizoenen, kalenders … Deze verdwijnen niet alleen uit het zicht, maar ook uit het collectieve geheugen. En de verdwijningen (“uitwissingen”) worden elke keer ingrijpender. Telkens wordt het straatbeeld wat leger en vertoont het geheugen van de inwoners grotere gaten. De enkelingen die zich de verdwenen zaken blijven herinneren en dus een intact geheugen hebben, vrezen voor hun leven. Ze zijn bang voor de draconische geheugenpolitie die de taak heeft over deze collectieve vergetelheid te waken en ervoor te zorgen dat wat verdwenen is, vergeten blijft. Er zijn regelmatig huiszoekingen en deportaties.

Wanneer een jonge schrijver ontdekt dat haar redacteur in gevaar is voor de geheugenpolitie, maakt ze een schuilplaats onder haar vloer om hem te verbergen en wordt daarbij geholpen door een oude man. Terwijl angst en verlies hen omringen, klampen ze zich samen vast aan haar schrijven als een laatste redmiddel om te trachten het verleden te bewaren.

Stijl

De stijl is tegelijk nuchter en poëtisch, en leunt aan bij het magisch realisme.

Ik maakte me de bedenking hoe moeilijk het voor de vertaler moet zijn geweest om de (wellicht onvertaalbare) Japanse sfeer precies weer te geven.

Het verhaal wordt verteld in de ik-persoon, haar naam komen we niet te weten. Ook de andere hoofdpersonages hebben geen naam: de oude man en “R” voor de redacteur.

Verhaal in een verhaal

De hoofdpersoon is een (naamloze) schrijfster en af en toe worden er – zonder echte overgang – stukken geciteerd uit het vierde boek waaraan zij bezig is, dit gaat over een typiste die door haar leraar/minnaar wordt gevangen gehouden. Dit verhaal blijft door het hoofdverhaal heen meanderen. In beide verhaallijnen gaat het om verlies van zichzelf.

Het voortschrijdende verdwijnen op het eiland heeft uiteindelijk ook voor de hoofdpersoon gevolgen voor het schrijven van haar roman en leidt tot een ontknoping die tegelijkertijd hoopvol en verdrietig is.

Leemtes

Ook in het verhaal zitten leemtes:

Waarom de geheugenpolitie überhaupt bestaat en waartegen de mensen op het eiland zich precies verzetten (een dictatuur of totalitair regime?) komt de lezer niet te weten. Maar er is in elk geval wél verzet.

Het eiland lijkt een geïsoleerd land te zijn dat geen banden meer heeft met de rest van de wereld (want ook de ferryboten zijn uitgewist). Er rijden wel treinen op het eiland, dus zó heel klein zal het ook weer niet zijn.

Er is een voedseltekort, maar de oorzaak is niet duidelijk.

Als lezer moet je bereid zijn om heel veel zelf in te vullen.

Conclusie

In “De geheugenpolitie” reflecteert Yōko Ogawa over totalitarisme en stil verzet, evenals over wat ons nog menselijk maakt als steeds meer van wat wij kennen en voelen verdwijnt.

Het gaat ook over de houvast die literatuur kan bieden, over de kracht van het geheugen en de verwoesting die wordt veroorzaakt door het verlies ervan.

Het verhaal is vlot leesbaar en meeslepend, intrigerend en aangrijpend. Naar het einde toe wordt het futuristisch en irreëel en vallen er leemtes. De taak van de geheugenpolitie is ineens blijkbaar ten einde, dus de roman dan ook maar.