Boeiend verhaal voor liefhebbers van klassiekers, psychologen en literatuurwetenschappers

Het was een merkwaardige, snikhete zomer, de zomer dat ze de Rosenbergs elektrocuteerden, en ik was in New York en wist niet wat ik er deed.

Ik kan me geen lezer voorstellen die door deze openingszin niet geprikkeld wordt om verder te lezen. Sylvia Plath (1932-1963) laat reeds van bij de eerste zin aanvoelen dat het hoofdpersonage, Esther Greenwood, niet goed in haar vel zit. En dit is zacht uitgedrukt. Esther loopt in een zomer van de jaren vijftig een maand stage bij een beroemd modetijdschrift in New York. Ze maakt er kennis met het mondaine nachtleven, seks en alcohol. Nadat ze het slachtoffer wordt van seksueel geweld glijdt Esther weg in zwaarmoedigheid. Wanneer ze terug naar haar moeder gaat en vaststelt dat ze afgewezen is voor een zomercursus aan Harvard zinkt ze weg in een diepe depressie. Ze kan niet meer slapen, niet meer schrijven, niet meer lezen en laat alles aan haar voorbij gaan. Toch -en dat wringt soms een beetje in het verhaal- geeft ze commentaar op mensen en denkbeelden. Na een zelfmoordpoging wordt Esther een tweede keer opgenomen in een psychiatrische instelling waar haar toestand niet noemenswaardig beter wordt.

Omdat het verhaal semi-autobiografisch is kan Sylvia Plath de gevoelens van Esther zeer goed in woorden omzetten. Die woorden leiden tot een krachtig beeld dat uiteindelijk de titel van het verhaal wordt.

“Al had mevrouw Guinea me een reis naar Europa aangeboden, of een wereldcruise, het had voor mij geen enkel verschil gemaakt, want waar ik ook zat – op het dek van een schip of op een terrasje in Parijs of Bangkok – ik zat toch altijd onder die zelfde glazen stolp te smoren in mijn eigen zure lucht.”

Het is moeilijk om de oorzaken van ‘de glazen stolp’ in het verhaal te lezen zonder de biografie van Sylvia Plath erbij te betrekken. Sylvia Plath zelf maakte tijdens haar leven een aantal traumatische ervaringen mee. Zo was er de plotse dood van haar vader met wie ze een zeer goede band had, de slechte relatie met haar veeleisende moeder en de verstikkende relatie met Ted Hughes. De kans dat deze traumatische ervaringen een trigger waren voor de bipolaire stoornissen waarmee Sylvia Plath kampte is groot.
In het verhaal van Esther lezen we gelijklopende traumatische ervaringen.
Sommige lezers zien in ‘de glazen stolp‘ het resultaat van emancipatorische drijfveren van Esther/Sylvia Plath. Het verhaal speelt zich af in een tijdperk waarin mannen het voor het zeggen hebben. Sylvia Plath/Esther gruwelen van de idee ooit een aanhangsel van een man te zijn. Het is het besef in een maatschappij te leven waarin ze moeten kiezen tussen carrière of moederschap dat hen het gevoel geeft zich niet meer te kunnen verroeren.

Sylvia Plath zet het verhaal fragmentarisch neer. Geheugenflitsen onderbreken het lineaire verhaal. Door deze flash-backs voelt de lezer goed aan dat flarden van een traumatisch verleden voortdurend de kop opsteken. Het verhaal wordt echter nooit chaotisch, de puzzelstukjes passen perfect in elkaar en nodigen telkens uit om een nieuw fragment te lezen.

De Bezige Bij voegde aan de nieuwe uitgave van De glazen stolp een kortverhaal van Sylvia Plath toe. ‘Mary Ventura en het negende koninkrijk’ is een bizar en duister verhaal over een meisje dat door haar ouders op een trein naar het geheimzinnige negende koninkrijk wordt gezet. Sylvia Plath schreef dit verhaal in 1952 maar het werd pas in 2019 gepubliceerd.

Het kortverhaal lezen in combinatie met de glazen stolp en met de biografie van Sylvia Plat op de achtergrond is interessant. Drie verhalen van vrouwen die telkens anders aflopen. Het is mij onduidelijk wie of wat het verloop voor elk van hen bepaalt. Persoonlijkheid? Het lot? Het blijft voor mij een beetje een mysterie. Of voer voor psychologen en literatuurwetenschappers?

Mary Ventura maakt in het kortverhaal gebruik van haar vrije wil en neemt haar eigen lot in handen door aan een noodrem te trekken. In De glazen stolp is het zeer onduidelijk of Esther op het einde van het verhaal al dan niet sterker geworden is. De afloop van het verhaal van Sylvia Plath is jammer genoeg heel duidelijk. Eén maand na de publicatie van The Bell Jar, maakt ze door een zelfverkozen dood een eind aan haar tragisch leven.