Moeizaam gevecht voor een eigen identiteit in Siciliës jaren 60

Viola Ardone schrijft met De oranjebloesem haar tweede roman, na het gesmaakte De kindertrein. Het boek is uitgegeven bij Xander Uitgevers en werd vertaald door Astrid Molenberg.

De schrijfster kiest met hoofdpersonage Oliva Denaro voor een anagram van haar eigen naam. In een interview zegt ze dat het verhaal van Oliva dat van haar of van eender welke vrouw zou kunnen zijn. Oliva is een kind dat graag ravot, maar ook goed leert. Naarmate ze opgroeit in het Sicilië van de jaren vijftig en zestig wordt ze door haar moeder meer en meer in het keurslijf geduwd dat de roddelende, patriarchale samenleving op het platteland van vrouwen verwacht. Als een verwende jongeman die geen nee accepteert door Oliva wordt afgewezen, zet dat onvoorziene gebeurtenissen in gang die dreigen haar hele familie in gevaar te brengen.

De Italiaanse titel van het boek is Oliva Denaro, naar het gelijknamige personage. In het Nederlands werd gekozen voor De oranjebloesem. In het boek wordt een paar keer verwezen naar oranjebloesem als bloem van het huwelijk. Het toont het grote belang van een huwelijk als enige logische bestemming voor een vrouw. De Italiaanse titel lijkt dan weer de strijd van een jonge vrouw te benadrukken om zichzelf te mogen zijn: hij bevestigt haar identiteit als vrouw, ongeacht een eventueel huwelijk.

Het boek bestaat uit vier delen. Vooral in het derde deel zakt het verhaal wat in door de focus op de gedeprimeerde gemoedstoestand van Oliva. In deel vier worden de verhaallijnen dan weer te snel afgehandeld, zowel de hoofdlijn van Oliva’s keuzes, als het levensverloop van schoolvriendin Liliana, zus Fortunata, broer en ouders én de meer dan vijftien jaar die ondertussen voorbijgegaan is.

De zijpersonages zijn gevarieerde karakters: de mopperende moeder die omwille van de liefde naar Sicilië trok en daar regelmatig in het Calabrees van leer trekt tegen haar zwijgzame echtgenoot, laatstgenoemde observeert liever dan agressief te zijn of te slaafs de regels te volgen, Liliana weet zeer goed wat ze wil en vecht daar van kindsaf aan voor, … Toch leren we deze personages maar gedeeltelijk kennen. De verhalen achter het leven van de moeder, dat van Liliana, of de vrouwen die vroeg oud worden door de zorgen om hun ouders en eindigen als oude vrijsters, Fortunata die slachtoffer is van huiselijk geweld, maar die we slechts oppervlakkig leren kennen.…. Al deze personages staan vooral ten dienste van het verhaal van Oliva.

De taal en de stijl zijn vaak mooi. Ardone werkt met knappe vergelijkingen. Terwijl de eerste drie delen volledig vanuit het perspectief van Oliva verteld worden, wisselen Oliva en haar vader elkaar af in het vierde deel. De meeste hoofdstukken beginnen er met een variant op de laatste zin van het vorige hoofdstuk wat een bijzonder effect sorteert. Het hele boek lang legt Oliva uit wat de regels zijn van een meisje zijn, menstrueren, slapeloosheid overwinnen, … Maar de regels van bevrijd zijn van maatschappelijke normen, dàt is niet eenvoudig. Hier heeft ze geen kant en klaar recept voor. De vertaling lijkt af en toe wat mank te lopen en levert een aantal vreemde zinnen op. Zo zijn een deun, een praatje hebben, het woord doen en ik leg mijn wijsvinger voor mijn lippen geen idiomatisch Nederlands.

Het boek behandelt thema’s als huiselijk geweld, eerwraak, seksueel misbruik waarbij de bewijslast bij de vrouw ligt en het herstelhuwelijk dat het misdrijf van voorhuwelijkse seks en het verlies van de eerbaarheid teniet doet. Al die zaken werden gefaciliteerd door oude wetten die vrouwen zwaar benadeelden en onvoldoende beschermden in Italië.

‘Een enkele nee kan een leven veranderen, en vele malen nee bij elkaar kunnen de wereld veranderen.’ Het is wellicht een van de mooiste zinnen van het boek en het vat goed de rode draad en de boodschap van het boek samen. Met De oranjebloesem schrijft Viola Ardone een boek dat grappig begint, daarna deprimerend, cynisch en wrang dreigt te worden, maar eindigt met een boodschap van hoop.

Deze recensie verscheen eerder op Hebban.nl