De twijfel tegenover de wil om keuzes te maken

In WIL (2016), de roman van Jeroen Olyslaegers, is meneer Wils oud en wordt verzorgd. Aan zijn fictieve achterkleinzoon vertelt hij zijn levensverhaal. Dat eindigt met vier woorden: ‘Bompa is een smeerlap’. Hiermee heeft zijn kleindochter zijn proces gemaakt. En tegelijkertijd een einde aan haar leven.

Wat meneer Wils vertelt oogt dan ook niet zo fraai. Onder de nazibezetting was hij politieman. Daardoor zit Wilfried Wils tot over zijn oren verwikkeld in een wereld van wraak en weerwraak.

De verhalen die de oud geworden man aan zijn zogenaamde achterkleinzoon vertelt zijn wreedaardig. In en rond de Pelikaanstraat in Antwerpen zijn heel wat joden neergestreken. Op de vlucht voor wat zich in nazi-Duitsland afspeelt. Maar in Antwerpen worden de joden beschouwd als diegenen die het door hun rijkdom voor het zeggen hebben. Als de mannen van het steentje.

Uit afgunst en onvervalst racisme worden tijdens een pogrom ruiten ingeslagen en een synagoge bestormd. Waarop de burgemeester de politie verordent om de joodse gebouwen te beschermen. Er zouden immers later schadeclaims kunnen worden ingediend. Joden worden door de Duitsers uit hun huizen verdreven en in verhuiswagens weggevoerd. De Antwerpse politie, waar Wils deel van uitmaakt, moet ervoor zorgen dat de razzia’s geordend verlopen. De woningen van de weggevoerde joden worden nadien ingepalmd. Zo serveert de tante van Wils, die vóór de razzia’s dienst deed bij een rijke joodse familie, samen met de Duitse SS-officier Gregor taart met crème fraîche en Franse cognac aan het gezin van haar zus, de moeder van Wils. Bij de bevrijding door de geallieerden knoopt tante Emma dan weer een relatie aan met een Canadese soldaat van indiaanse origine.

Wils wordt er door zijn collega’s van verdacht een tweezak te zijn, een opportunist die nu eens heult met de bezetter en dan weer een jodenvriend zou zijn. Aan de andere kant zegt Omer, een hardcore collaborateur, dat hij wist dat Wils een verrader was en een joodse man, Chaim Lizke, hielp bij het verstoppen.

In werkelijkheid is Wils noch het een noch het ander. Hij rolt in het verzet door zijn toekomstige schoonbroer Lode Metdepenningen. Maar evengoed is hij gefascineerd door de Jodenhater Nijdig Baardje, die hem de beginselen van de Franse literatuur, meer bepaald Rimbaud, bijbrengt.

De titel WIL kunnen we beschouwen als een verkorting van Wils. En misschien is het zo dat het de mens soms aan de wil ontbreekt om duidelijke keuzes te maken. Maar is die twijfel net goed. Want zo behouden wij onze menselijkheid. Vooral in een tijd waarin ideologieën, wraak en weerwraak de bovenhand halen.