Een hoogtepunt in de literatuur over de waanzinnigheid van een oorlog

De reparatie van de wereld van Slobodan Šnajder is een magistraal historisch verhaal over de waanzinnigheid van oorlog.

Kempf is een vredelievende jongeman, die niets met politiek of oorlog te maken wil hebben maar, als volksduitser in Joegoslavië, dwangwillig ingelijfd wordt bij een SS-legioen en daardoor als een paardenbloempluisje door diverse revoluties meegevoerd wordt.
Nadat hij op miraculeuze wijze uit zijn divisie kan vluchten wordt hij ingelijfd bij het Sovjetleger.
Daar komt hij tegenover de haat van de Polen te staan en wordt hij gedwongen om deze de kop in te drukken. Hij weet er zich met de nodige portie geluk doorheen te slaan en de oorlog te overleven.
Als hij per fiets door de naoorlogse puinhopen van Midden-Europa naar huis terugkeert is het mos op de bomen zijn belangrijkste wegwijzer.
Eens het paardenbloempluisje terug ‘thuis’ is zal niets hem nog lukken.
Hij huwt met Vera, een partizaan van het eerste uur die erin slaagt consequent sturing aan haar leven te geven. Bij haar vindt hij niet de geborgenheid om de last van zijn verleden in te pakken.

Na hun scheiding, die samenvalt met de scheiding van Tito en Stalin, zoekt Kempf verder naar puzzelstukjes om zijn leven te reconstrueren en om te vergeten wat hij wil vergeten en zich te herinneren wat hij zich wil herinneren. Maar noch de slivovitsj, noch de gedichten die hij in opdracht van de staat maakt, kunnen hem daarbij helpen.
Ondertussen vaart zijn land een koers die hem nog onzekerder maakt. Hij neemt meer en meer afstand van de levenden en maakt zich op voor het ouder worden, het geleidelijk opeenstapelen van de onomkeerbare dingen.
Op de begrafenis van Kempf komen de doden afscheid nemen. Een defilé van personages die het levensverhaal van Kempf bepaalden, trekt hier voorbij. Ze zetten aan tot bespiegelingen en gefilosofeer over de vrijheid om keuzes te maken, een vrijheid die Kempf nooit gekend heeft.

De geschiedenis die Slobodan Šnajder hier beschrijft is relevant voor de wereld van vandaag en geeft inzicht in de vervreemding die ook vandaag het lot van velen is. De auteur wijst er hier op hoe groepsgeest soms een ongewenst wij-gevoel kan bevorderen. Een fenomeen dat onmisbaar is voor de verleidingskracht van de rattenvanger van Hamelen, van wie de fluit zich altijd aanpast aan de geest van de tijd.
Vooral dat laatste maakt van De reparatie van de wereld een boek dat moet gelezen worden.

Onvergetelijke metaforen tillen het boek op hoog literair niveau. De tatoeage, met de letter van zijn bloedgroep, die Kempf in het SS-leger krijgt kan dan misschien wel zijn redding zijn maar brandmerkt hem meteen als SS-er. De auteur noemt het zijn Kaïnsteken en verwijst hiermee naar de stempel waarmee Jahweh Kaïn, na de moord op zijn broer Abel, behoedde voor bloedwraak maar hem tezelfdertijd als moordenaar te kijk stelde.
Ook een mierencolonne en de blik van ratten zullen na het lezen van het boek nooit meer hetzelfde zijn.

De eenling die zich, op het vlot van Medusa, met zijn elleboog op de knie het waarom afvraagt, illustreert, op onnavolgbare wijze, de grote twijfels van Kempf.
Grote literaire werken als Oorlog en Vrede van Leo Tolstoi en Leven en Lot van Vasili Grossman maken het De reparatie van de wereld weidser dan een in avonturenroman gegoten geschiedenisles.
De beschouwende intermezzo’s, van het kind dat nog niet geboren is -de auteur himself- creëren niet alleen een spanning die te snijden is maar doen ons onwillekeurig aan Harry Mulisch’ ‘Ontdekking van de hemel’ denken. Als Slobodan Šnajder inspiratie haalde uit dit literair werk kunnen we daar alleen maar dankbaar voor zijn. Het was dan, onbewust, een kleine bijdrage van een literair hoogtepunt uit ons taalgebied aan een hoogtepunt in de literatuur over de waanzinnigheid van een oorlog.