‘Mama, waarom ben ik ik en jij jij en waarom ben ik niet jij?’

‘Mama, waarom ben ik ik en jij jij en waarom ben ik niet jij’ was een filosofische vraag die, ondertussen enkele decennia geleden, mijn vierjarige dochter op mij losliet. Ik weet niet meer wat ik hierop geantwoord heb en evenmin of mijn antwoord afdoende was. Wel denk ik dat ik na het lezen van Lessen van Ian McEwan een meer gefundeerd antwoord zou kunnen geven.

In Lessen vertelt Ian McEwan het rusteloze leven van Roland. Hij vertelt hoe zowel gebeurtenissen in zijn directe omgeving als gebeurtenissen op het wereldtoneel een invloed hebben op beslissingen die Roland neemt en die zijn levensloop bepalen. Op het moment zelf is het hoofdpersonage zich niet bewust van die samenhang. Maar de ouder wordende Roland komt tot het inzicht dat alvast één gebeurtenis uit zijn kindertijd -de pianolessen van Miriam Cornell- een grote impact gehad heeft op zijn relaties met vrouwen. Toch is Ian McEwan (-Roland) eerlijk en ziet hij in dat vooral de manier waarop Roland dat lot over hem heeft laten komen een richting aan zijn leven heeft gegeven. Alissa, de vrouw met wie Roland aanvankelijk een goede relatie heeft, neemt daarentegen zelf de teugels van haar lotsbestemming in handen. Ze wil haar schrijftalent ontwikkelen, brengt hiervoor serieuze offers en verlaat Roland en hun zeven maanden oude zoontje.

Naast psychologische en filosofische aspecten bevat Lessen ook een politieke laag. Roland is lid van de Labourpartij. Geleidelijk aan schuift hij van de linkervleugel naar meer gematigd. Bij de val van de muur droomt Roland nog van idealen: een vreedzaam Duitsland, een nieuw Europa… maar wanneer hij in het laatste deel van het boek terugblikt op de wereld waarin hij geleefd heeft, lezen we enige wanhoop. Hij vraagt zich terecht af of we van al die ‘lessen’ niets hebben geleerd.

Op grond van welke logica, beweegreden of hulpeloze overgave zijn we allemaal, uur na uur, binnen een generatie overgegaan van het enerverende optimisme bij de val van de Berlijnse Muur naar de ontgoocheling over de bestorming van het Amerikaanse Capitool?
…
Nu werden, van Jeruzalem tot New Mexico, weer overal muren opgetrokken. Al die lessen waar niets van geleerd was.

Niettegenstaande Ian McEwan voortdurend heen en weer springt tussen verschillende decennia is Lessen een vloeiend verhaal dat - op enkele weinig inspirerende stukjes na - vlot leest. De roman wordt in de hij-vorm verteld. Toch vermoed ik dat Roland een iets levendiger personage geweest zou zijn, met wie ik mij meer had kunnen identificeren, indien hij zelf zijn verhaal verteld had. In Lessen heeft Ian McEwan een goed plot uitgewerkt en laat hij heel wat thema’s aan bod komen. Met prachtige zinnen maakt hij de lezer hier deelgenoot van. Eén zin, over zoonlief Lawrence, wil ik graag gebruiken om jonge ouders die het met de kroost even moeilijk hebben moed te geven.

Wat hij pas langzaam had ontdekt was dat Lawrence al met al meer troost dan taak was.

Een andere zin wil ik dan weer gebruiken om mezelf moed in te spreken wanneer het huis alweer eens een poetsbeurt nodig heeft.

Hij zat op zijn knieën de zijkant van de badkuip te schrobben toen hij stopte vanwege een plotseling opgekomen gedachte: hij was merkwaardig tevreden, hij hoefde aan niets anders te denken dan aan de nieuwe taak, hij ging volledig op in het heden en was verlost van alle intro- en retrospectie. Hij zou dit niet als broodwinning kunnen doen, zoals sommige mensen wel moesten, maar als vorm van escapisme gooide het hoge ogen.