Manifest voor een radicale transformatie van kunst
Édouard Louis en Ken Loach, respectievelijk Frans schrijver en Brits cineast, 28 jaar en 84 jaar oud, debatteren op het scherp van de snee in Dialogue sur l’art et la politique. Of liever, ze dialogeerden anno 2019 met elkaar in het kader van het Al Jazeera programma ‘Studio B: Unscripted’ en de neerslag daarvan vinden we nu twee jaar later in de recentste bijdrage aan de door Louis voor Presses Universitaires de France geleide collectie ‘Des mots’ (een vorige ging over Pierre Bourdieu).
Louis en Loach zijn radicale kunstenaars met een sterk engagement. Ze wijzen niet enkel op parallellen tussen hun oeuvres maar fileren ook maatschappelijke ongelijkheid en de nood aan strijd en verandering. Dat gebeurt in twee ‘dialogen’ (hoofdstukken ‘Werk en geweld’ & ‘Politiek en transformatie’) telkens gevolgd door ‘vragen aan de kunstenaars'. Leidraad daarbij: het idee dat de maatschappij slecht in elkaar zit én de vraag hoe kunst voor verandering kan zorgen.
Een vrijblijvende theoretische praatbarak wordt het nooit, het gedreven duo discussieert aan de hand van concrete voorbeelden. Zo illustreert Louis met de Loach-film I, Daniel Blake hoe de heersende klasse niet via uitsluiting werkt maar via het inkapselen van gedomineerden in een pervers systeem dat hen verplicht te werken terwijl die arbeid hen fysiek verwoest. “Jouw films spreken over sociale en politieke vervolging,” stelt de auteur van Ze hebben mijn vader vermoord. “Het sociale systeem draait rond bestraffing” vult de regisseur van Sorry We Missed You aan.
De gesprekspartners wisselen van gedachten over hoe geëngageerde kunstenaars kunnen strijden tegen dit sociaal geweld. Loach formuleert een bijzonder krachtige conclusie: “Ik denk dat we ons moeten ontdoen van de machthebbers!” Film en literatuur hebben een rol te spelen, daar zijn beiden van overtuigd. Zeker wanneer de kunstenaar geëngageerd is en zijn werk de wereld een spiegel voorhoudt. Een kritische spiegel.
“Kunst moet de wereld onuitstaanbaar maken door te tonen hoe vreselijk die wereld in de realiteit is en op welke manier men anderen inspiratie en energie kan geven om deze werkelijkheid dragelijker, mooier te maken” zegt Louis, “ik geloof dat jouw films mooi blijven omdat ze triest en gewelddadig zijn en een realiteit weerspiegelen die triest en gewelddadig is. De werkelijkheid kunnen zien zoals hij effectief is geeft me kracht.” Waarop Loach wijst op “de generositeit en de momenten van tederheid in wat jij schrijft in je romans. Voor mij werkt dat bijzonder inspirerend.” Inspirerend, zo zouden we deze dialoog van twee geëngageerde kunstenaars ook willen noemen.
