Ratio die emotie buitensluit

‘Het leven verandert snel. Het leven verandert van het ene op het andere moment. Je gaat aan tafel en het leven dat je kent houdt op. De kwestie van het zelfmedelijden.’

Zo begint Het jaar van magisch denken van de Amerikaanse schrijfster Joan Didion. Het is het verslag van haar ervaringen en gedachten van het eerste jaar na de plotse dood van haar man, schrijver John Gregory Dunne, op 30 december 2003. John zat aan tafel en kreeg een hartstilstand. De tragische gebeurtenis doet zich vrijwel tegelijk voor met het tijdstip dat hun dochter Quintana Roo in coma raakte. Quintana verbleef maandenlang in het ziekenhuis. Zij mocht uiteindelijk naar huis maar kreeg een hersenbloeding, waar zij langzaam van herstelde. Het leven verandert snel, schrijft Joan Didion, het verandert binnen één enkel ogenblik.

In Het jaar van magisch denken toont Didion haar stilistische meesterschap. Via de dwingende herhaling van thema’s, gedichten, ontmoetingen en sociale en politieke gebeurtenissen neemt ze de lezer mee in een tocht door hun gezamenlijke bestaan. Het boek heeft veel korte, krachtige zinnetjes waarin veel wordt gezegd zoals: ‘John was aan het praten, en toen niet meer.’ De titel van het boek verwijst naar het aanvankelijke onvermogen om te accepteren dat iemand voor altijd uit je leven is verdwenen. Je vlucht in het magische denken, je weet dat hij dood is en tegelijk ontken je het.

Didion beschrijft dat jaar in detail. Ze deelt de mooie momenten, de herinneringen, de ruzies, de plaatsen waar zij samen zijn geweest. Dat doet zij ogenschijnlijk op een koele manier. Alsof zij het rouwproces van een ander beschrijft, zonder emoties toe te laten. Dat geeft een zeer bevreemdend effect. Haar verdriet is er wel degelijk maar ze toont het meestal niet expliciet. Het is een indrukwekkend verslag van een immens zware tijd, zonder te bezwijken onder somberheid. Juist omdat ze het zakelijk houdt en veel herinneringen op een luchtige manier beschrijft, is het goed te verteren. Didion schuwt goedkope ontboezemingen en vals sentiment. Zij is vaak grappig en soms ook poëtisch terwijl zij over de donkerste dagen van haar leven schrijft. Haar verwoede pogingen om het verleden te doen herleven en haar verlangen om alles te weten, te onderzoeken, te vertellen, is haar manier om het te verwerken.

Zelden is het verlies van een grote liefde zo overweldigend en indringend beschreven als in dit dagboekachtig relaas. In haar gedetailleerde en poëtische stijl zet Didion in dit verhaal rouw en verdriet centraal, maar tevens is het een ode aan het leven en de liefde. Het boek eindigt op het moment dat ze erbij stilstaat dat ze voor het eerst dingen zal doen die ze een jaar geleden niet met John deed. Een echt einde ontbreekt in dit verslag over ziekte, de eindigheid van het leven en bovenal de liefde, met uiteindelijk ook de verzoening met het feit dat haar man nooit meer terug zal komen. Zij vertelt de lezer immers niets over Quintana Roo, die in augustus 2004 in een New Yorks ziekenhuis overleed. En juist dit zwijgen over dit verlies is hartverscheurend.