Gevolgschade na psychische kwetsuren is niet te onderschatten

“ Het ouderlijk huis - Rita Vrancken “BOEKENSITE.GENT·MAANDAG 20 MEI 2019·6 MINUTEN162 gelezen

Gevolgschade na psychische kwetsuren is niet te onderschatten en nog te veel wordt er smalend of ongeloofwaardig op gereageerd. “ ’t Is nu toch al zo lang geleden, ’t zal nu toch wel over zijn? Kop op en vooruit. Komaan, raap je courage bij elkaar en ga vooruit. Laat het los, gooi het achter jou, je moet vooruit met je leven.” Het zijn gemeenplaatsen waar ik van gruw. In tijden van openbaarheid, transparantie en de Metoo-beweging blijft het taboe op ‘het ouderlijk huis’ nog steeds erg groot. We weten niet steeds wat er achter de gesloten voordeur gebeurt, we willen het ook niet altijd weten. We hebben veel schrik dat een beeld van iemand die dichtbij staat omver wordt getrokken. Rita Vrancken heeft dit goed begrepen en ‘het ouderlijk huis’ is dan ook een pitbull die in je kuiten bijt en je niet gauw meer loslaat. (boekensite.gent)In ‘Het ouderlijk huis’, de tweede roman van deze Belgische schrijfster, vertelt Rita Vrancken een verhaal dat opgetrokken is op het onverwerkte leed en de niet-aflatende zielenpijn van haar hoofdpersonage Rozane, een jonge vrouw wier leven een andere richting is uitgegaan dan ze zelf had gewenst. Ze is, bijna vertwijfeld, op zoek naar een goede balans tussen hoofd en hart, maar is psychisch zodanig beschadigd door het onvermogen van haar ouders om echt ouders te zijn, dat de wond die ze in haar jeugdjaren heeft opgelopen die balans nog steeds verstoord. Dat verstoorde verleden is verantwoordelijk voor veel bitterheid en onbehagen, verreikende gevoelens waarmee ze nooit afdoende heeft afgerekend. De lezer krijgt, verspreid over een periode van 24 uur, een onverbloemd zicht op een (jeugd)trauma dat even venijnig en rigoureus kan zijn als een kwaadaardig kankergezwel. (Martin Overheul)Dit schitterende geschreven verhaal bleef nog dagen nazinderen bij mij. Het is het relaas van 24 uren waarin Rozane, afrekent met haar verleden en het koude gezin waarin ze opgroeide, dat ze op jonge leeftijd bruusk verliet en waarmee zij totaal heeft gebroken.Als zij op een dag om 05.08 uur uit bed gebeld wordt door haar moeder en in allerijl daarheen rijdt treft ze haar moeder aan met een CVA, of beroerte, het is jaren geleden dat ze nog contact hadden.‘Ik heb hoofd-pijn en ben dui-ze-lig. Doe iets, Ro-za-ne. Stottert ze. Ze doet een poging om op te staan, maar ik duw haar zacht terug in die idiote fauteuil met de rugleuning van een troon. Ze heeft geen verweer.‘Straks, mama. We hebben tijd.’Bovenstaande repliek doet vermoeden dat er iets zal opengebroken geworden. Iets verderop lees je:“ Toen ik de deur opendraaide, drong mijn moeders huisparfum – ceder, bosbes en kardemom – langs mijn neus tot in mijn maag. Na al die jaren was ik er immuun voor geworden. Dacht ik. Maar hij maakt me nog steeds misselijk, terwijl mijn broertje er zo gek op was geweest. “De haartjes op mijn armen komen terug recht als ik die zinnen opschrijf, ze bevatten de essentie van heel het relaas.Rozane is ondertussen verpleegster en diagnosteert razendsnel. Terwijl haar moeder haar tracht duidelijk te maken dat zij hulp nodig heeft maakt Rozane haar iets anders duidelijk. Zij zal haar verhaal vertellen. (boekensite.gent)Rozane zit, daartoe gedreven door fysiek ongemak van haar moeder, aan het ziekbed van die moeder en dwingt haar tot een gesprek over de teleurstellingen uit haar jeugd. Dat haar moeder zich tijdens dat gesprek, dat overigens neigt naar een monoloog, in een afhankelijke positie bevindt en Rozane behalve dochter ook verpleegster is, zijn daarbij twee niet te onderschatten elementen. Ooit waren de rollen immers omgekeerd en lag het overwicht bij de moeder. In de relatie tussen ouders en kind gaat het er echter niet om wie er zich in een overheersende positie bevindt, maar wat er precies met die dominantie wordt gedaan. Ook als een van de gezinsleden – om eender welke reden – in een ongunstige omstandigheid verkeert. Dat is misschien wel de belangrijkste gedachte achter deze roman. (Martin Overheul)Wat bij het starten in boek eerst wat onduidelijk was krijgt nu zijn vorm. Er zal geschreven worden in tijdsprongen met slechts enkele witregels tussen, zonder aanwijzing. Rita Vrancken kruipt ook letterlijk in het hoofd van Rozane en laat je de komende 24 uur maar ook haar leven door haar eigen ogen zien. Zelden zo’n sterke karakter typering gelezen. Tijdens die eerste momenten verwijst Rozane naar die oktoberdag toen ze veertien jaar was, voorafgaand aan haar vlucht van huis weg. Dit deemstert tijdens het verhaal even naar de achtergrond omdat je met zoveel ongeloof Rozanes verhaal leest om dan plots naar het eind toe als een mokerslag terug te keren. Eigenlijk wist je dat dit moest gebeuren maar die gedachte stel je uit omdat je het hele boek door zo begaan bent met Rozane en haar gevecht om te overleven. (boekensite.gent)Die thematiek houdt enkele gevaren in. Voor je het weet trap je als verteller namelijk in de valkuil van de sentimentaliteit. Onevenwichtige, zoekende en teleurgestelde volwassenen die in het reine proberen te komen met hun slechte jeugd, een zieke en hulpeloze moeder, de drang om revanche te nemen, diepgewortelde rancune, niet iedereen weet van die mix aan hevige emoties een smaakvol uitgebalanceerde cocktail te maken. Al gauw bestaat de kans dat bepaalde emoties te veel gewicht krijgen toegedicht, te zwaar gaan doorwegen op de tekening van de karakters, ervoor zorgen dat ze gaandeweg beginnen te lijden aan een soort van emotieve corpulentie of het niveau van afgekloven clichés niet weten te overstijgen. Die valkuil weet Vrancken stijlvol te ontwijken. Ze heeft de gave om gevoelens, diepliggend én oppervlakkig, zo scherpzinnig te doseren dat het verhaal van Rozane nergens verzandt in een beschamende treurzang vol voorspelbaar zelfbeklag. De opbouw van de roman, met ter zake doende flashbacks die op het juiste moment de kop opsteken, werkt naar een zeer sterk einde toe en maakt het lezen van ‘Het ouderlijk huis’ tot een even prikkelende als schokkende bezigheid. Heel wat lezers zullen zich tenslotte gedeeltelijk of helemaal herkennen in de dochter of de moeder. Dat Vrancken daarnaast ook nog eens in staat is om dialogen te schrijven die lezen alsof ze uit de mond van échte mensen komen, verhoogt het leesplezier aanzienlijk. (Martin Overheul)Het hele verhaal van de familie Robberecht is er een van liefdeloosheid, eigenbelang en schone schijn. Het is eigenlijk een verhaal over hoe een jong prachtig leven kan kapot gemaakt worden omdat niemand ook maar iets mag weten. Een gegeven dat meteen ook de vrijgeleide is voor handgemeen, misbruik en psychologische vernedering. Langzaam ontrafelt dit gezinsdrama zich en willens nillens word je als lezer meegetrokken mede dankzij een soort van verwachtingsvol schrijven waarbij je steeds opnieuw en opnieuw getriggerd wordt naar de ontknoping.

Rita Vrancken

Ik kon mij maar moeizaam uit dit boek wegtrekken, het zweepte mij op naar het einde toe terwijl mijn keel langzaam werd dichtgesnoerd. (boekensite.gent)Jan Stevens & Martin Overheul