Kras op mijn ziel
Onlangs las ik Scheisseimer - Koenraad Tinel een schitterende beeldroman over een collaborerend gezin in de Tweede Wereldoorlog in Vlaanderen. Indrukwekkend. Voortgaand op dit thema kwam ik Horizontale collaboratie tijdens een van een van de vele zwerftochten doorheen boekwinkels in mijn zichtveld. Die term die algemeen in de volksmond werd aangenomen om de seksuele relaties maar ook verliefdheden tussen vrouwen in bezette gebieden en de leden van de Duitse bezetting leidde na de bevrijding tot verschrikkelijke straatrepressies en ontmenselijking van de getroffen vrouwen. Er werd in wetenschappelijke en historische artikels die in België best weinig aandacht aan besteed niettegenstaande deze afschuwelijke vorm van straatrepressie historisch reeds lang in gebruik was. “Dat seksueel ‘wangedrag’ bestraft werd met het kaalscheren van de beschuldigde vrouwen is verre van nieuw. Reeds in de middeleeuwen werd het haar van meisjes van slechte zeden en van overspelige echtgenoten geschoren. Tijdens de oorlog van 1870- 1871 werden vrouwen die relaties hadden aangeknoopt met de Pruisische bezetter van de haren beroofd 55. Ook na de Eerste Wereldoorlog werden in Noord-Frankrijk en in Vlaanderen Duitsgezinde meisjes op een soortgelijke manier gestraft. Sommige scheerders, geschorenen en omstanders van 1944 herinnerden zich het kaalscheren in de bevrijdingsdagen van 1918 nog.(https://www.cegesoma.be/.../chtp_beg/chtp_19/002_VanLoon.pdf)
In deze beeldroman gemaakt door schrijver/kunstenaarsduo Carole Maurel en Mademoiselle Navie krijgen we een inkijk in de achtergronden van dergelijke verboden reacties die dikwijs het daglicht niet mochten zien. Alles start met een gezapig gesprekje tussen kleindochter die zwaar verliefd is en haar oma, waarbij oma vertelt dat er nooit sprake is geweest van enige verliefdheid in hun huwelijk. Iedereen wist het maar dan vertelt ze haar verhaal beginnend met twee hard aandoende pagina’s over de Duitse bezetter in Frankrijk. De rest van het boek keert in mooie sepia tinten terug in de tijd naar 1942 toen de getrouwde Rose, wiens man krijgsgevangene is de deur opendoet om een Duitse officier af te wimpelen die het verblijf van een ondergedoken Joods gezin komt controleren. Wat gebeurt staat wondermooi afgebeeld op een dubbelgrootte pagina. De chemie tussen twee wezens kent geen grenzen en houdt zich niet aan oorlogen tussen naties.
En dat is ook het mooie aan deze graphic novel er wordt geen standpunt ingenomen. Er wordt een relaas doorgegeven van een onmogelijke liefde. Het is, zeker in het begin niet het rechtlijnige verhaal dat eenvoudig te lezen is omdat er regelmatig geschakeld wordt tussen de personages in het woonblok waar Rose woont. En daartussen krijg je ook zwarte gedachtenpagina’s van de blinde, oudere, rustige maar sterk empathische Camille die gezeten op een stoel alles zonder zicht haarscherp waarneemt. Het is o.a. doorheen zijn gevoelige waarnemingen dat je meegezogen wordt in de kleine buurtgemeenschap van huurders, bijna allemaal vrouwen en kinderen behoudens hier en daar een man op de achtergrond en hun eigen verhalen van huiselijk geweld, verdriet, geaardheid, depressies en prostitutie om te overleven. Ik moest regelmatig teruggrijpen naar vorige pagina’s om de draad doorheen het verhaal en de verschillende personages te volgen en te begrijpen. Erg was dat niet want de sfeervolle en intieme illustraties zijn prachtig om te zien. Het is een beeldroman waarvoor je de tijd moet nemen maar je krijgt er zoveel van terug. Fascinerend. Ik betrapte mezelf er regelmatig op dat ik stilstond bij sommige beelden om ze op mij te laten inwerken. Er hangt ook een algemeen dreigende sfeer, ik had niet het gevoel dat dit niet happy zou eindigen.
Horizontale collaboratie toont eens te meer dat niets gewoon zwart-wit is, dat de grens tussen goed en niet goed flinterdun is, dat collaboratie en repressie even erg zijn. Het zette mij terug aan het denken over mijn liefdevolle ouders die de tweede wereldoorlog meemaakten en elk op hun manier ook niet gespaard beleven van deze trauma’s. Maar de schoonheid van deze beeldroman zit gevat in de illustraties en die liefdevolle relatie die toch gedoemd was om verschrikkelijk te eindigen. Terug een krasje op mijn ziel.
