Vurig en veelzijdig meesterwerk

Voor mij is dit nu al met stip het beste boek dat ik dit jaar las. Wat een veelzijdig meesterwerk. Zowel maatschappijkritiek, een oorlogsverhaal als het verhaal van een uitgebluste man, kunstschilder Hugo Adema. Hugo is de hoofdpersoon die van de ene dag op de andere in de steek is gelaten door zijn grote liefde Loïs. Hij ontrafelt een familiegeheim dat door de overige familieleden wordt verdoezeld en verzwegen (opa Adema is tijdens de Tweede Wereldoorlog lid geweest van Wiking, de divisie van SS'ers uit Germaanse broedervolkeren ). Hugo zet zich af tegen zijn tweelingbroer en zijn grootvader die het als grootindustrieel gemaakt hebben en dit niet altijd op een ecologisch verantwoorde manier.

De kunstenaar en de schrijver ontmaskert. Hugo gaat terug naar het landgoed van zijn grootouders – zijn grootvader heeft inmiddels zijn honderdste verjaardag gevierd – en neemt daar zijn intrek in het koetshuis waar hij zijn familie vereeuwigt in kunstwerken. De tentoonstelling rond deze schilderijen geeft bij de naam ‘Heer Vuur’. Zijn manier om wraak te nemen of doet hij het om de waarheid te laten zegevieren?

Nirwana is een wervelend epos over een familie die generatie na generatie de verovering van de aarde najaagt, ook wanneer blijkt dat het vuur ‘een goede knecht is, maar een slechte meester’.

Tegenover het verhaal van het vuur, de vernietiging, plaatst Wieringa ook het verhaal van mededogen en zorg. Hugo bezoekt zijn gehandicapte tante die in een tehuis werd weggemoffeld en hij blijft haar trouw bezoeken. Ook voor Beth, de gouvernante uit zijn jeugdjaren, gaat hij zorgen als ze doodziek geworden is.

Wieringa past in deze roman een bijzondere techniek toe, hij voert zichzelf op als personage en laat uitschijnen dat niet hij, maar Hugo Adema de verteller is, de man die de waarheid aan het licht brengt. Subliem en goed gevonden.

De titel

In het motto leiden deze wijze woorden van de boeddhistische monnik Ajahn Sucitto de roman in:

‘Als het vuur niet langer brandt, is het “in nirwana opgegaan” – de elementen waaruit het bestond, zijn niet langer in staat van ontbranding’. Het resultaat van vuur is niet alleen as en uitgeblustheid, maar ‘juist leven en kracht’, volgens de monnik, want ‘als de vuren van hebzucht, haat en waan zijn geblust, is de geest vrij om op volle kracht te werken’.

En dat is wat Hugo Adema betracht: die zen-toestand bereiken, de ziel weggezonken in het niets van de oneindigheid of opgegaan in de kosmische oppergeest. Het vuur van de hartstochten is geheel gedoofd en een toestand van volkomen rust is aangebroken.

Politiek

Het oorlogsverleden van grootvader Adema is deels gebaseerd op het leven van Pieter Schelte Heerema, die ook een foute keuze maakte in de Tweede Wereldoorlog en nadien een van de rijkste mannen van Nederland werd. Wieringa kadert dit gegeven in een groter verhaal over mannen die oorlog voeren, energiebronnen uitputten en de aarde kapotmaken: de taal van het vuur.

Via Hugo Adema uit Wieringa kritiek op president Donald Trump (‘een volstrekte parvenu, wiens leven in het teken stond van een meedogenloze wedijver’) en op de opkomst van extreem rechts. Nirwana geeft de lezer een hele resem thema’s om over na te denken, niet enkel politieke kwesties, maar ook de klimaatcrisis, de klimaatontkenners, de verwoestende kracht van het kapitalisme …

Een beklijvend boek. Vol vuur. Een roman die tot nadenken stemt. Tommy Wieringa schreef het verhaal van een eeuw waarin het wereldvuur oplaaide als nooit tevoren.