Loeihard en toch wonderschoon

Soms kruisen boeken je pad waarbij je jezelf de vraag stelt: “Hebben die zelf hun weg hierheen gezocht?“ Ik blijf hier, is er zo een. Enkele jaren geleden reden we langsheen het verdronken Curon en ook toen stelde ik mij de vraag wat is hier de geschiedenis van en wat betekent het als je dorp, je habitat moedwillig verdronken wordt. Marco Balzano moet dit begrepen hebben want met een historische accuraatheid plaatst hij dit aangrijpend verhaal in een roman die mij behoorlijk bij mijn nekvel pakte. Dit wordt bij mijn selecte club ‘best gelezen ooit’ gevoegd.

In Ik blijf hier verweeft Bolzano het persoonlijk verhaal van Trina doorheen de meest aangrijpende gebeurtenissen in de 20ste eeuw, het fascisme, het nazisme en de gevolgschade die dit met zich meebracht voor Zuid-Tirol. Hij schrijft dit prachtig, met geen woord te veel vanuit het zichtveld van Trina, onderwijzeres die haar onderwijsroeping door de blinde machtshonger van Mussolini nooit kon uitoefenen. Zij schrijft haar verhaal op in een lange brief gericht aan haar dochter. Waarom, dat behoort tot allen die de eerste alinea lezen:

“ Je weet niets over me, en toch weet je heel veel, omdat je mijn dochter bent. De geur van je huid, de warmte van je adem, de gespannen zenuwen, dat heb je allemaal van mij. Daarom zal ik tegen je praten als tegen iemand die me van binnen kent.”

Want je leest gewoon verder, je kan niet anders.

Trina zelf is van nature al een buitenbeentje in Zuid-Tirol waar mens en natuur hoog in de bergen met elkaar vervlochten zijn. Mannen en trouwen zijn niet zo haar ding maar toch is er een die haar hart kan veroveren, Erich. Hij is een zwijgzame starre boer die zich met hand en tand verzet tegen de gedwongen Italianisering onder het bewind van Mussolini. Bolzano beschrijft in spaarzame bewoordingen maar evenzeer hard en realistisch het onrecht dat deze streek wordt aangedaan. Grafzerken die vertaald worden, het Duits dat niet meer mag gesproken worden, de migratie van Italianen naar openbare functies en sleutelposities in de samenleving zorgen voor veel onvrede en frustratie bij de Zuid-Tirolers, zij spreken geen Italiaans, zijn ongeletterd en hebben dus geen verweer tegen dergelijke onderdrukkende Italianiseringspolitiek. En alsof dat nog niet genoeg was werden de Zuid-Tirolers door een akkoord tussen Hitler en Mussolini voor de keuze geplaatst om de Duitse nationaliteit te bevestigen en daardoor te emigreren naar Duitsland of zich te assimileren als Italianen en afstand te doen van hun culturele rechten. Dergelijke mensonwaardige scenario’s scheppen diepe wonden en kloven in zo’n hechte afgelegen gemeenschap.

Trina start samen met Barbara haar hartsvriendin en met hulp van de pastoor clandestiene lessen op voor de jongeren van het dorp. Dit wordt echter ontdekt en haar hartsvriendin Barbara wordt verbannen naar mistroostige Italiaanse oorden. Zij zal dit nooit te boven komen. Maar sterk als elkeen uit de bergen leeft zij verder, krijgt kinderen en ervaart hoe fragiel het moederschap kan zijn, zeker als je de middelen niet hebt om de toekomst voor je kinderen te verzekeren.

Eens de Tweede wereldoorlog uitbreekt vluchtten Trina en Erich de bergen in. Erich die weet wat oorlogsgeweld met een soldaat aanricht wil dit niet nog eens ondergaan. De bergen vormen een schuilplaats, maar alleen voor harde individuen die fysieke en mentale ontberingen kunnen doorstaan. Dit deel is ook ongemeen hard voor de lezer, ik voelde mij nederig en klein.

Na de bevrijding breekt de grootste dreiging volledig door. Het megalomaan bouwproject ter verwezenlijking van een stuwdam voor een waterkrachtcentrale dat in 1911 werd aangekondigd en tijdens de oorlog terzijde werd geschoven krijgt terug interesse van de industriëlen. Waar geen enkele boer in geloofde werd realiteit. Hoogheidswaanzin zorgde voor de onteigening en verplichte verhuizing van de bevolking. Erich, onverzettelijk, botst met zijn hoofd tegen alle muren aan en zij moeten lijdzaam toezien hoe meter voor meter het water stijgt en iedereen moet vertrekken naar andere oorden of in schamele opgetrokken vervanghuizen, boeren onwaardig. De waterkrachtcentrale zelf, die was gauw ontoereikend en achterhaald.

Doorheen deze drie grote hoofdstukken verweeft Bolzano het levensverhaal van Trina, een wonderlijk sterke vrouw die steeds zichzelf bleef hoe hard het leven ook inhakte op haar.

‘Ik blijf hier’ snoerde mijn keel meermaals dicht maar liet mij terzelfdertijd proeven van een schoonheid in woorden en zinnen die het onrecht dat overheden op burgers begaan loeihard laat aankomen.

Jan Stevens, redacteur boekensite.gent