Een novelle met de slagkracht van een literaire roman
Ik gebruik niet graag platitudes maar voor dit boek maak ik graag een uitzondering. ‘Brandend actueel’ zou je het kunnen omschrijven niettegenstaande het boek reeds dateert van 1963 en de generatie Palestijnen die de Nakba, het Arabisch voor ‘catastrofe’ bewust hebben meegemaakt alsmaar kleiner wordt. Om het hedendaags conflict enigszins te kunnen begrijpen en er zinvol over na te denken is enige kennis over de Nakba of de verdrijving van ruim 700.000 Palestijnen voor het toenmalig oorlogsgeweld in 1947-1949 in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog meer dan nodig. In de wetenschap dat elke nakomeling van een verdreven volk dat gebukt gaat onder een genocide daar nooit vrede zal kunnen over hebben kan ik nauwelijks vatten hoe de huidige agressor dit voor zichzelf en zijn volk kan verantwoorden. De gepleegde terreurdaad van Hamas kan nooit goed gepraat worden maar heeft zijn voorgeschiedenis in de Nakba en de gevolgschade ervan. Een andere platitude is dat onder al dat geweld de ‘kleine man steeds de dupe is’. Hij vlucht, kan ook niet anders als hij wil overleven. ‘Mannen in de zon’ vertelt Kanafani het verhaal van drie individuen die elk om hun eigen reden het steenrijke oliestaatje Koeweit willen bereiken niet voor zichzelf maar om hun familie in staat te stellen om te kunnen overleven, om de ellende van een vluchtelingenkamp te ontvluchten. Ze belanden elk apart in het kantoortje van een dikke, louche smokkelaar in de Zuid-Iraakse stad Basra. De prijs is torenhoog voor hen en de tocht levensgevaarlijk. Als zich dan de opportuniteit voordoet onder vorm van de sprietige opportunist Aboe al-Khaizoeraan, bijgenaamd de ‘rietstengel’, zelf ook een vluchteling uit 1948 happen ze toe. Hij biedt aan de mannen voor een veel lager bedrag de grens over te smokkelen in de snikhete tank van zijn watertruck. In de pagina’s daarna, als de chauffeur zijn passagiers langs de twee grenskantoortjes moet loodsen en de mannende tank in moeten, zorgde Kanafani er voor dat ik op de punt van stoel kwam te zitten. De zuurstofvoorraad en de onmenselijke hitte in de tank is een tikkende tijdbom. De dood reist als vierde partner mee, diende zich eigenlijk al aan nog voor de tocht begon.
Kanafani bewijst eens te meer dat je geen ellenlange structuren en prachtige zinnen met veel woorden moet bedenken om een lezer te biologeren. Hij beschrijft de drie mannen met veel empathie en geeft hiermee drie generaties een stem en verbondenheid in dagen, over wat een basisrecht moet zijn voor elk levend wezen, vrijheid. Hij geeft de Palestijnen een stem, weliswaar een droevige, gebroken stem. Het is de mondiale stem van elke vluchteling, bikkelhard en uitzichtloos. Mannen in de zon is een novelle met de slagkracht van een literaire roman, een speldenprik die een krater veroorzaakte in mijn rechtschapenheid.
Ghassan Kanafani werd in 1936 geboren in Akka. In 1948 vluchtte zijn familie naar Libanon en vestigde zich uiteindelijk in Syrië. Kanafani was leraar, journalist en schrijver. Daarnaast was hij actief in het Palestijnse verzet. Tot zijn dood in 1972 was hij woordvoerder van het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina (PFLP), van George Habash.�Kanafani geldt als de pionier van de Palestijnse verzetsliteratuur. Verschenen op 24 november, uit het Arabisch vertaald en van een nawoord voorzien door Djûke Poppinga.
