Grasduinen en filosoferen met of zonder Spinoza

Mijn eerste indruk van het boek was niet zo denderend en dit zeker in de eerste paar tientallen bladzijden. Het verhaal komt heel chaotisch over want bij het lezen krijg je de indruk dat je een “klad” van een dagboek leest. De auteur geeft de indruk zomaar wat te noteren omdat ze zich nu eenmaal heeft voorgenomen elke ochtend een aantal bladzijden te schrijven. Ze zegt af en toe dat ze een aantal stukken zal moeten schrappen omdat ze te persoonlijk zijn, maar je hebt die passages zelf net gelezen …? En het boek is tenslotte al gedrukt! De eerste keren vond ik dat storend, maar achteraf gezien wel briljant, want de auteur geeft je het gevoel dat je iets leest wat niet iedereen te lezen zal krijgen.

Het is ook verwarrend dat alle personages niet bij naam worden genoemd, maar enkel met de beginletter van hun naam. Maar ook dat went tenslotte.

Eenmaal de chaotische manier van vertellen gewend, kreeg ik meer aandacht voor de prachtige manier waarop Moors alles verwoordt, voor de interessante stellingen en beeldspraak. Voorbeeld van die beeldspraak: Moors beschrijft de wereld van de literatuur, de geestelijke wereld als een parallel universum (blz. 209):

“ (…) Zodra je je in de wereld van de geschreven taal begeeft, betreedt je een ruimte, een manier van ademen en zijn en voortbewegen. De kunst bestaat er dan niet in om zoveel mogelijk van jezelf te transporteren naar die andere wereld die zich altijd maar weer voor je uitstrekt als een groot en oneindig territorium (…) De kunst bestaat er misschien gewoon in te weten dat die enorme stroom, dat continuüm, wel degelijk voortdurend in beweging is en sprankelt van leven.”

In de synopsis staat te lezen:

In Mijn nachten met Spinoza brengt Els Moors gedurende exact 48 dagen aan de hand van de 48 door Spinoza gedefinieerde affecten (impulsen tot handelen, zoals begeerte, hoop, afgunst, medeleven, wellust) getrouw verslag uit van alle gebeurtenissen in haar eigen leven. Het resultaat is een rauw en openhartig zelfonderzoek, het verslag van een zomer vol oude en nieuwe liefde, verwachtingen, ontgoochelingen, dagdromen en onverwachte ontmoetingen. De realiteit in deze roman overtreft moeiteloos de fictie. Wat beklijft is het verlangen om de essentie van het mens-zijn in woorden te vatten.

Inderdaad staat boven elk van de 48 hoofdstukken één van de door Spinoza gedefinieerde affecten vermeld. Maar het verband tussen het affect en hetgeen in dat hoofdstuk wordt beschreven, was me niet altijd (lees: meestal niet) duidelijk. Of er überhaupt een verband is? Dat weet de auteur zelf ook niet zo goed, zoals blijkt op blz. 106-107:

“(…) Ik weet al niet meer of alles wat ik zit op te schrijven op de een of andere wijze verband houdt met elkaar. Het enige verband ben ik hoogstwaarschijnlijk zelf, maar dat lijkt me verband genoeg, dat en het feit dat ik elke ochtend schrijf, vooraleer ik met al het andere begin, en dat ik mezelf heb verplicht dagelijks een affect van Spinoza in beschouwing te nemen, zonder het affect ook echt in beschouwing te nemen. (...)”

En op blz. 150:

“(…) Waarom zou ik bang zijn voor de onredelijkheid en de chaos die ik voor mezelf ben, chaos is niet meer dan de oorsprong van de orde. Ik wil toch juist die chaos van mezelf vasthouden, en hopen dat wie dit leest, de orde in de chaos ziet, omdat hij hem aan zal vullen met zijn eigen chaos. Dat is juist waar Spinoza niet kan in geloven. In de genezende kracht van de herkenning. Mijn bestaan deint voort in de levens van vele anderen. Voor Spinoza is empathie de vergissing die de mens maakt, omdat hij in essentie enkel het recht van de sterkste kan begrijpen. Terwijl mens-zijn voor mij juist het omgekeerde betekent. (...)”

Vooral in het tweede deel geeft Els Moors prachtige beschrijvingen van enkele standpunten die ze inneemt, onder andere in verband met het klimaat op blz. 137-138:

“(…) Later zullen ze aan ons vragen: maar hoe leefden jullie in die tijden, hoe konden jullie al die rampen zo onbewogen uitzitten, en het antwoord zal waarschijnlijk zijn dat wij ons voornamelijk hebben verveeld. Dat wij het gevoel hadden dat we er niets aan konden veranderen, dat het alleen maar altijd opnieuw over onze hoofden werd beslist. Ook als we dachten dat we anders waren, en dat we de beste bedoelingen hadden, en dat we in de revolutie geloofden, zagen we geen enkele manier waarop we ons konden verenigingen. (...)”

Besluit

Aan de hand van de affecten van Spinoza, probeert de auteur die zichzelf E. noemt in het boek, orde te scheppen in de chaos van haar gevoelsleven. Niet enkel haar persoonlijke gevoelens komen daarbij aan bod, maar ook haar standpunt ten opzichte van enkele reële problemen van de samenleving.

Precies zoals het op de achterflap staat beschreven: autofictie op het scherp van de snede: openhartig, filosofisch en geestig.