Oorlogsliteratuur waar je het warm van krijgt

In heel Europa was het een bestseller, maar in mijn vriendenkring heeft niemand het gelezen. In heel Nederland kent men haar als een moreel kompas, maar dat stopt plots aan de landsgrens. Daar is geen enkele reden toe en daar moeten we iets aan doen, want van Iperen behandelt grensoverschrijdende issues.

Tot voor kort vond ik Is dit een mens van Primo Levi het sterkste oorlogsboek. Het is nog steeds het tweede beste. Op één staat 't Hooge Nest. Zo heet de afgelegen villa waar RvI verliefd op werd en waar ze met haar gezin ging wonen en verbouwen. Met de hoeken en kanten die ze vond, gaf het gebouw ook haar geheimen prijs, mondjesmaat.

Het bleek het grootste Nederlandse toevluchtsoord geweest te zijn in de tweede helft van WOII. De zussen Brilleslijper, een iconisch duo hoofdpersonages vanaf nu, organiseren de boel zo dat joden in gevaar - vooral joden van linkse signatuur en artiesten - vanuit heel Nederland 't Hooge Nest als laatste kans om niet ontdekt te worden, aangrijpen.

Zelf riskeert het duo ook jarenlang het eigen leven en dat van hun familie - met jonge kinderen - om paspoorten te vervalsen en ander dirty work. Helemaal aan het einde van de oorlog - het is geen spoiler, want alom bekend als je op www kijkt - wordt het onderduikadres alsnog verraden, en worden de families naar Westerborg gebracht - de laatste halte naar Auschwitz. Je kan het niet verzinnen, maar de familie belandt in de laatste wagon van de laatste trein met joden die afgevoerd wordt. Eindstation wordt niet Auschwitz in hun geval, maar wonderlijk genoeg Treblinka. Dat is geen vooruitgang.

Ik zweer je, daarmee is je leesplezier niet vergald. Integendeel, je leest het boek, zoals heel Nederland, in functie van wat je weet dat er met het gezin gebeurd is. Het boek bleef jaren na de publicatie nog doorleven in Nederland en van Iperen publiceerde een tweede boek, een brievenboek, Brieven aan 't Hooge Nest. Reacties van mensen die 't Hooge Nest gelezen hadden. Literair minder hoogstaand, natuurlijk, maar nog aangrijpender.