Onbekende beginjaren van Congo

De meeste Congoromans spelen zich af in het twintigste-eeuwse Belgisch-Congo, de kolonie van de Belgische staat. Daarvóór, van 1885 tot 1908, heette het land Congo-Vrijstaat en stond het onder het persoonlijke gezag van koning Leopold II. Van deze minder bekende beginjaren schetst de historische roman Vuurvader een kleurrijk beeld.

Elias groeit op in een Antwerps weeshuis tot zijn moeder zich plots herinnert dat ze nog ergens een zoon heeft. In plaats van de gezellige thuis waar hij zo lang van droomde, krijgt hij de verantwoordelijkheid om zijn ongeneeslijk zieke moeder en zichzelf te onderhouden. De laatste zucht van zijn moeder is een vage hint over zijn vader: Deense kapitein, vaart op de Congo. Wanneer Elias even later de kans krijgt om de assistent van de koloniaal August te worden, wil hij de boot niet missen.

De beschrijvingen van de pikante, bloemige geur van Congo, de belevenissen op de Congostroom, het bruisende leven in Boma, Matadi, Léopoldville doen verlangen naar Afrika. Maar de verhalen over bijgeloof, geheimzinnige rituelen, het wreken van overspelige vrouwen geven de sfeer tegelijk iets grimmigs.

Geen historische roman zonder een interessant pak historische feiten. De figuur van de legendarische Stanley, de bedenkelijke rol van de Force Publique, de achterliggende bedoeling van de Europeanen om de Arabische slavenhandel af te schaffen. De verhoudingen tussen blanken en zwarten, Arabieren en zwarten, zwarten onderling. En tussen blanken onderling: militairen, ondernemers, gelukzoekers, missionarissen, almachtige hoge ambtenaren die fortuinen verdienen met de exploitatie van rubber.

Het blijkt een wereld van hebzucht, wantrouwen, verraad, wraak, uitbuiting van rubbertappers, verbijsterende wreedheid. Van hogerhand worden de quota van de rubberopbrengst almaar opgedreven waardoor de blanke zonechefs onder spanning staan en hun rubbertappers nog harder laten werken tot die compleet verzwakt de pokken krijgen. Boven aan de hiërarchische ladder torent schaamteloos Leopold II.

De auteur slaagt erin de spanning van het begin tot het einde erin te houden: zal Elias zijn vader terugvinden? Is zijn surrogaatvader August ook een wees misschien? Deze lijkt bemiddeld, maar praat nooit over zijn familie. En wat heeft hij in de Force Publique uitgehaald dat de militairen hem niet kunnen uitstaan? Te mooi om waar te zijn, mochten Elias en de zwarte boy Nbele vrienden blijven ...

Psychologisch is Vuurvader een van de sterkste romans die ik ooit las. Wat sneed het diepst? De pijn omdat August niet was wie hij had gedroomd, of de angst omdat hij nu zelf de kracht moest vinden om te zijn wie August niet was.

De auteur schrijft niet vrijblijvend. Geld en moraliteit, dat zijn twee stoffen die chemisch niet met elkaar verbinden. Op het einde van de roman komt een confronterende eyeopener: de vroegere ongenadige exploitatie van rubber en ivoor is intussen vervangen door die van coltan en kobalt.

Last but not least: het is genieten van Leen van den Bergs taal. Van het volkse Antwerps tot het beeldrijke Afrikaans.