De Russische revolutie en zijn schrijvers

‘Dokter Zjivago’ ik heb het niet gelezen maar de titel staat in mijn geheugen gegrifd. Mijn mama zaliger die mij onbewust de liefde voor het boek meegaf, ik zie haar nog steeds in haar zetel al lezend want televisie hadden wij niet in de jaren ’60, verslond het, dweepte met de film en herlas het boek meermaals. Om maar aan te geven hoe een titel zich in het collectief geheugen kan vastpinnen. Licht verbaasd lees ik de achtergrond van dit werk. Deze roman van Boris Pasternak is verweven met de Russische revolutie en de daaropvolgende burgeroorlog. Dit liefdesverhaal tussen Lara en de jonge dokter, poëet Zjivago was in het toenmalig Rusland erg omstreden omdat het de Russische Revolutie als achteruitgang zou neerzetten. De Russische autoriteiten verboden de uitgave.Dit is meteen het uitgangspunt van ‘Wat we niet vertelden’. Toen Lara Prescott, vernoemd naar het hoofdpersonage, van haar vader het artikel ‘CIA gebruikte Dokter Zjivago om Sovjetunie te ondermijnen’ toegestuurd kreeg beet zij zich daarin vast en startte een uitgebreide research naar deze wel heel aparte vorm ondermijning van een staat, een cultureel wapen, een literair wapen.Deze debuutroman draait om drie vrouwen – de muze van de auteur Pasternak en twee CIA agentes – die een hoofdrol hebben gespeeld in de ontstaansgeschiedenis en bij het naar Rusland smokkelen van de Russische in Den Haag bij drukkerij Mouton & Co. gedrukte editie. Tijdens deze research verzamelde Lara Prescott alle vergeten voetnoten en de vele gesprekken die verloren zijn gegaan in een heel meeslepend verhaal.De rode draad doorheen het hele verhaal is de strijd ter publicatie van het manuscript. Het hele verhaal van dit manuscript zorgde al voor heel wat problemen voor zijn minnares Olga, die Pasternak maar niet kan loslaten zelfs in de wetenschap dat voor hem alleen maar zijn geschreven woorden belangrijk zijn. Zij werd opgepakt en naar de opvoedingskampen van Goelag gestuurd nog voordat het manuscript naar buiten kon gesmokkeld worden en door de Italiaanse uitgever Feltrinelli, uitgebracht werd in het Italiaans. De beschreven episode is ongemeen realistisch en hard. Het toont net zoals de door de overheid gecreëerde angstcultuur de terreur van de staat in de Sovjet-Unie. Bij de CIA is de interesse voor dit boek ook gewekt, zij willen dit terug vertaald in de moedertaal clandestien in de Sovjet-Unie binnensmokkelen als een wapen van woorden om het land te destabiliseren. Een actie die trouwens startte tijdens en op de Expo ’58.

Om dit huzarenstuk van contraspionage tot een goed einde te brengen worden Irina en Sally, twee vrouwen uit de groep typisten van de CIA ingeschakeld om naast hun gewone werk achter de typemachine en receptie het boek via slinkse wegen Rusland in te krijgen, zodat het daar verder verspreid kan worden. Deze verhaallijn, een van de zovele legt op pijnlijke wijze de naoorlogse machocultuur bloot die bij dergelijke instanties heerste. Sally en Irina zijn of worden opgeleid tot spionnen die al hun charmes in het offensief gooien om hun doel te bereiken. Je krijgt dit verhaal vertelt vanuit hun eigen oogpunt maar ook vanuit ‘de typistes’ wiens opdracht er alleen uit bestaat om klakkeloos de typen wat hun wordt opgedragen. Veel van deze typistes waren vrouwen die tijdens de oorlog in de weerstand zaten of aan front aanwezig waren maar die om hun vrouw zijn niet de waardering kregen die zij verdienden. Dit switchen tussen personages maar ook in tijd en tussen ‘Oost’ en ‘West’ zorgt in het begin voor een zekere onrust, je weet echt niet zo goed waarheen het verhaal zal gaan, maar eens je je deze structuur eigen maakt blijf je gekluisterd vooruitblikken naar de komende episode. Deze hele structuur vraagt toch wat inzet van de lezer maar je krijgt er veel voor terug.

Daarnaast verbindt Prescott haar personages niet alleen in de tijd met elkaar maar ook emotioneel waardoor er een krachtige verbintenis ontstaat tussen enerzijds Sally en Irina maar ook tussen Pasternak (Borja) en Olga waar zijdelings zijn vrouw verschijnt. Met deze uitdieping grijpt Prescott thema’s als censuur, propaganda, spionage maar ook status van de vrouw en de homoseksualiteit aan om de jaren vijftig te schetsen. Een wereld die eigenlijk reeds ver van ons staat.

Jan Stevens Alle info over dit boek vind je via http://www.boekensite.gent/node/4047