Een Vlaams meesterwerk

Met WIL schreef Jeroen Olyslaegers een roman over de houding van de Belgen, meer bepaald de Antwerpenaren, tijdens de bezetting. De ik-verteller Wilfried Wils schrijft een lange brief aan zijn achterkleinzoon waarin hij vertelt hoe hij als hulpagent in Antwerpen de Tweede Wereldoorlog heeft ervaren. Hij is nu oud en eenzaam, met enkel zijn verzorgster Nicole als gezelschap. En ook zijn herinneringen. Maar die vormen geen fraaie geschiedenis, omdat hij een dubbelpositie heeft ingenomen.

Aan de ene kant helpt hij de joodse man Chaim Lizke onderduiken, al moet er wel bij gezegd worden dat hierbij ook andere motieven meespelen. Zijn collega Lode, de broer van zijn latere geliefde, zit bij het verzet en het is door hem dat Wilfried bij het verschuilen van Lizke wordt betrokken.
Maar anderzijds hoort Wilfried ook mee te werken met het systeem: als er joden opgepakt moeten worden, dan is hij een van de politieagenten die aan deze acties meewerkt. Daarenboven heeft hij min of meer toevallig nauwe contacten met Duitsgezinden, onder wie de collaborateur die hij Nijdig Baardje noemt. En ook via zijn tante die een relatie heeft met een Duits officier. Het lijkt Wils allemaal te overkomen, het is niet duidelijk of hij dat zelf allemaal "wil". Iedereen rondom hem lijkt te laveren tussen verzet en verraad – je weet maar nooit hoe de geschiedenis verder verloopt.

Wils schrijft gedichten en droomt ervan daar zijn beroep van te maken, wat niet lukt en hem de nodige frustraties bezorgt. Hier komt Angelo, de dichtersnaam van Wilfried, als een tweede persoonlijkheid tot leven.
Olyslaegers schakelt naadloos heen en weer tussen heden en verleden, wat mij als lezer geen moment stoorde, aangezien het altijd duidelijk is over welke periode hij het heeft. Het houdt je als lezer alert en bij de les. De inhoud is niet netjes in hoofdstukken onderverdeeld, het boek telt drie delen, met als titel telkens de eerste woorden ervan:
- Een plotse sneeuwval (blz. 9-156)
- Een kapotte heup. Een halve vent (159-301)
- Tastend door het stof. Happend in de ijskoude winterlucht (303-332)
Dit derde deel speelt na de oorlog en geeft als een soort epiloog de afwikkeling van het verhaal van enkele belangrijke personages.

De ik-figuur vertelt niet enkel over de oorlog, maar hij wil zijn achterkleinzoon ook uitleggen waarom de familie hem op het einde in de steek liet. De zelfmoord van Hilde, de kleindochter van Wilfried, zit daar voor iets tussen.
Twee beelden in het Antwerpse stadhuis staan symbool in deze roman: Vrouwe Justitia en Vrouwe Prudentia. Zij vertegenwoordigen respectievelijk de rechtvaardigheid en de voorzichtigheid. Net als het grootste deel van de Antwerpenaars, net als de Duitse machthebbers en de burgemeester, klampt Wilfried Wils zich vast aan deugd nummer twee, de voorzichtigheid. Alhoewel hij niet altijd even voorzichtig handelt, zo pleegt hij na afloop van de oorlog een moord in het bijzijn van zijn schoonbroer Lode. Wat later desastreuze gevolgen heeft in zijn privé leven.
Alles is relatief en moet gerelativeerd worden. Zoveel is duidelijk op de laatste bladzijde van de roman, waar de auteur zijn lezers met een raadsel voor schut zet. Voor wie en waarom heeft Wils zijn verhaal gebracht? Liggen fantasie en werkelijkheid dan zo dicht bij elkaar? Wil hij goed en kwaad, juist en fout tegen elkaar uitspelen? Zoekt hij excuses of is het een biecht? Wat WIL hij?

Een aangrijpend, hard en meedogenloos verhaal. Geschreven in de unieke stijl van Olyslaegers, in een prachtig en poëtisch Vlaams-Nederlands, doorspekt met sublieme beeldspraak.
WIL werd bekroond met de Fintro Literatuurprijs (vakjury en lezersjury), de Confituur Boekhandelsprijs, de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Proza, de F. Bordewijk-prijs en stond op de shortlist van de Libris Literatuur Prijs en de Inktaap.